وزیر سابق علوم، تحقیقات و نوآوری برزیل، علم، فناوری و نوآوری را به عنوان یکی از پایه‌های اصلی توسعه ملی، حرکت به سوی اقتصاد دانشی، پایداری رشد اقتصادی، استفاده بهتر از پتانسیل‌های اجتماعی و اقتصادی کشورها، توسعه پایدار، کاهش نابرابری منطقه‌ای (بین مناطق جدید و قدیم برزیل) و دستیابی به جایگاه بالاتر در تجارت بین‌المللی عنوان کرد و گفت: کشور برزیل نیز تلاش می کند تا با استفاده از همه ظرفیت‌های علمی، فناورانه و نوآورانه خود به اهداف یاد شده دست یابد.

به گزارش جهان اقتصاد به نقل از روابط عمومی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، پروفسور کامپولینا دنیز(Clelio Campolina Diniz ) در سخنرانی با عنوان "سیاست علم و فناوری و رابطه آن با سیاست صنعتی در برزیل" که با حضور رییس، اعضای هیئت علمی موسسه و نمایندگان بخش خصوصی برگزار شد، توضیحاتی در مورد وضعیت جغرافیایی، جمعیتی و درآمدی کشور برزیل و وضع موجود علم، فناوری و نوآوری در این کشور ارایه کرد.

وی با بیان اینکه برزیل با درآمد ناخالص ملی ۲٫۳ تریلیون دلار،‌ در سال ۲۰۱۳ حدود ۱٫۳ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به تحقیق و توسعه (R&D) اختصاص داده است افزود: سیر تکامل سیستم علمی و آموزشی برزیل به ۶ دوره تقسیم شده است. در سال های ۱۵۰۰ تا ۱۸۲۲ میلادی که این کشور مستعمره پرتغال محسوب می‌شد، هیچ گونه نهاد آموزش عالی وجود نداشت. در نیمه دوم قرن ۱۹،‌ نخستین موسسه‌های آموزش عالی (که البته از جنس دانشگاه نبودند) شکل گرفتند. دانشگاه سائوپائولو نخستین دانشگاهی بود که در اوایل قرن بیستم در برزیل تاسیس شد.

وی ادامه داد: پس از جنگ جهانی دوم، نهادهای مختلف مرتبط با علم و فناوری (مانند CNPq، BNDES و ITA) در این کشور شکل گرفتند. در سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ اتفاقات مهمی در برزیل رخ داد که می‌توان به توسعه سیستم آموزش دانشگاهی، ایجاد دوره‌های تحصیلات تکمیلی، ایجاد FINEP،‌ تشکیل وزارت علم، فناوری و نوآوری و راه‌اندازی صندوق‌های بخشی (Sectorial Funds) اشاره کرد. از سال ۲۰۰۳ میلادی تاکنون نیز دوره‌های آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی در این کشور توسعه یافت که حاصل آن افزایش تعداد ثبت نام کنندگان دوره دکتری از ۳۲ هزار و ۹۰۰ نفر در سال ۲۰۰۰ به ۸۷ هزار و ۹۰۵ نفر در سال ۲۰۱۳ و افزایش دانش‌آموختگان دوره دکتری از ۵ هزار و ۳۱۸ به ۱۵ هزار و ۲۷۸ نفر در زمان یاد شده بوده است.

پروفسور دنیز به مهم‌ترین سیاست‌های اخیر کشور برزیل در زمینه توسعه آموزش، علم و فناوری که شامل طراحی سیستم جدید ارزیابی آموزش‌های پایه (ENEM)، SISU (الزام دانشگاه‌ها به اختصاص حداقلی از فرصت‌ها به سیاه‌پوستان)، برنامه علم بدون مرز (که بر اساس آن طی سه سال، ۱۰۰ هزار دانشجو به خارج از کشور فرستاده شدند)، افزایش گرنت مربوط به بهره‌وری (CNPq)، طرح INCT (برای بهبود آزمایشگاه‌های علمی)،‌ طرح نوآوری بنگاهی (که با مشارکت FINEP و BNDES انجام شده است) و طرح پلتفرم دانش (Knowledge Platform که در زمان وزارت ایشان با هدف ایجاد ارتباط بین علم، فناوری و تولید کلید خورد) اشاره کرد.

وی در ادامه این نشست به مقایسه وضعیت ایران و برزیل از لحاظ تعداد مستندات بین‌المللی منتشر شده و سهم تحقیق و توسعه از GDP ( تولید ناخالص داخلی ) پرداخت و افزود: از نظر تعداد مستندات علمی منتشر شده در پایگاه اسکوپوس، برزیل در رتبه ۱۳ (با ۵۶۳۶۸ مستند) و ایران در رتبه ۱۶ (با ۳۷۱۴۱ مستند) قرار دارند؛ هر چند نمی‌توان برای تولید علم تنها به تعداد مقالات منتشر شده بسنده کرد. اما در سال ۲۰۱۴، برزیل با هزینه کردن ۱٫۳ درصد از GDP برای امور مرتبط با R&D، در قیاس با رقبای خود،‌ یعنی روسیه (با ۱٫۵ درصد) و چین (با ۲ درصد) عملکرد ضعیف تری را داشته است. این در حالی است که این عدد برای ایران در حدود ۰٫۸ درصد گزارش شده است. در این کشور، حدود ۰٫۷۱ درصد از هزینه‌های تحقیق و توسعه از GDP به بخش عمومی و حدود ۰٫۵۲درصد به بخش خصوصی تعلق دارد.

به گفته رئیس سابق دانشگاه Minas Gerais، شیوه همکاری میان دولت،‌ دانشگاه و بنگاه‌ها غالباً از طریق نهادهایی مانند صندوق‌ها،‌ آژانس‌های دولتی و شوراها شکل می‌گیرد. به عنوان نمونه، صندوق ملی توسعه علمی و فناورانه (FNDCT)، ۱۵ صندوق رشته‌ای یا بخشی تحت نظارت اجرایی FINEP برای اختصاص بودجه تحقیقاتی به هر بخش ایجاد کرده است. یکی از منابع جذب بودجه این صندوق‌ها،‌ فعالان اقتصادی هر بخش هستند که درصدی از فروش یا سود سالانه خود را به این صندوق اختصاص می‌دهند.

وزیر سابق علم، فناوری و نوآوری برزیل به معرفی برخی از زیرساخت‌های علمی و فناورانه ایجاد شده در این کشور در سال‌های اخیر پرداخت و گفت: از مهم ترین مراکز زیرساختی ایجاد شده در برزیل می توان به مرکز Sirius (که با استفاده از پرتوهای نوری، به تجزیه عناصر موجود در ماده پرداخته و از ملزومات اصلی برای مهندسی معکوس محسوب می‌شود)، RMB (رآکتور هسته‌ای چندهدفه) و LIT/Inpe (مرکز ساخت و پایش ماهواره‌ای که مهم‌ترین کارکرد آن، تبدیل داده‌های خام ماهواره‌ای به اطلاعات قابل استفاده برای تصمیم‌گیری و برنامه ریزی است) اشاره کرد.

وی مهم‌ترین پروژه‌های ملی علمی و فناورانه برزیل را پروژه نانو (مسابقه‌ای برای انتخاب کاربردی‌ترین طرح‌های مرتبط با ریزفناوری، خصوصاً طرح‌های مربوط به تبدیل زباله‌های کشاورزی به مواد قابل کاربرد برای مصارف صنعتی) و پروژه انرژی پاک (برای تقویت نوآوری در حوزه تولید انرژی خورشیدی، باد و نیز تولید سوخت از نیشکر) عنوان کرد.

وی با اشاره به پارک‌های علم و فناوری ایجاد شده در این کشور افزود: تعداد ۲۸ پارک فعال در برزیل وجود دارد و ۲۸ پارک نیز در حال ساخت است. پارک‌های موجود ۹۳۹ شرکت را تحت پوشش دارند که با سرمایه‌گذاری حدود ۶ میلیارد رئال (واحد پول برزیل)،‌ حدود ۳۲ هزار شغل را ایجاد کرده اند.

پروفسور دنیز به نقش نهادهایی تحت عنوان موسسه های علم و فناوری (INCT) در ایجاد ارتباط علمی با صنایع اشاره کرد و افزود: ۱۲۵ موسسه با ۶ هزار و ۸۰۰ محقق و با بودجه ۲۱۰ میلیون دلار در برزیل فعالیت می‌کنند.

وزیر سابق علوم، تحقیقات و نوآوری برزیل با ذکر سه نمونه موفق بنگاه های کسب و کار در بخش های کشاورزی، نفت و گاز و صنعت هوایی گفت: در بخش کشاورزی، شرکت تحقیقاتی دولتی تحت عنوان Embrapa نقش موفقیت‌آمیزی در ایجاد اتصال بین بخش کشاورزی با بخش دانشگاهی ایفا کرده است. از مهم‌ترین فعالیت‌های این شرکت، ایجاد تغییرات ژنتیکی در دانه سویا و انجام اقدامات محافظتی از آن (مانند کنترل حشرات و بیماری‌ها) برای ایجاد قابلیت کشت آن در بخش ساوانا بوده است. این اقدام سبب شده است که برزیل از کشوری که در دهه ۱۹۷۰ دارای امنیت غذایی نبود به نخستین تولید کننده نیشکر و قهوه، دومین تولید کننده سویا و سومین تولیدکننده بزرگ ذرت و میوه در دنیا تبدیل شود.

وی ادامه داد: نمونه موفق دیگر، شرکت Petrobra بوده است که در زمینه نفت فعالیت می کند و حاصل کنسرسیومی از ۷ بنگاه حوزه نفت و گاز برزیل است. این شرکت با حمایت دولت، موفق شده است به رهبر استخراج نفت از عمق دریا در جهان تبدیل شود و توانایی تولید سکوهای نفتی مناسب برای تولید نفت از عمق ۷ هزار متری زیرآب را داراست. آخرین نمونه موفقیت آمیز نیز شرکت Embraer است که سومین تولید کننده بزرگ محصولات هوا-فضا در جهان است. نکته جالب در مورد شکل‌گیری صنعت هوایی برزیل آن است که در جنگ جهانی دوم،‌ تعدادی از فرماندهان و سربازان برزیلی مشارکت داشتند که با مشاهده تاثیرگذاری هواپیما در جنگ، پس از بازگشت به برزیل بر اهمیت نیروی هوایی تاکید کردند. به همین علت، برزیلی‌ها با دعوت از رئیس وقت دانشگاه MIT آمریکا و همکاری مشترک با این دانشگاه، مرکزی تحت عنوان ITA (موسسه فناوری‌های هوایی) راه‌اندازی کردند تا به تولید هواپیما بپردازند. آخرین محصول نوآورانه این شرکت، هواپیمای حمل بار ۱۲۰ تنی بوده است.

وی تصریح کرد: با وجود پیشرفت های خوبی که طی سال های اخیر در برزیل بوجود آمده است، در حال حاضر به دلیل ایجاد نوعی بیماری هلندی ناشی از قوت صادرات مواد خام (مانند سنگ آهن و سویا) و افزایش قدرت پول ملی، این کشور بسیاری از بازارهای بین‌المللی را از دست داده و هم اکنون به نوعی از بحران واردات دچار است؛ به نحویکه در سال ۲۰۱۲ این کشور از فهرست ۱۰ تولید کننده برتر جهانی خارج شد.

وزیر سابق علوم، تحقیقات و نوآوری برزیل به تاریخچه سیاست صنعتی برزیل پرداخت و گفت: با شکست سیاست جایگزینی واردات در این کشور، جدیدترین سیاست توسعه ای برزیل در قرن بیست و یکم تمرکز بر رشد و رفاه اجتماعی است.

وی اظهار کرد: در سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ میلادی، سه برنامه ۴ ساله با عناوین PICTE (سیاست صنعتی، فناورانه و تجارت بین‌المللی با تمرکز بر صنایعی مانند نرم افزار، نیمه هادی ها،‌ کالاهای سرمایه ای و ...)، PDP (سیاست توسعه تولید با تمرکز بر نقش تدارکات دولتی در توسعه فناوری و نوآوری خصوصا در حوزه های نفت و گاز و سلامت) و برنامه بزرگ برزیل (با تمرکز بر تامین مالی نوآوری، قوانین جدید حمایت از نوآوری و تدارکات دولتی) اجرا و در سال ۲۰۱۴ نیز برنامه پلتفرم های دانش برای ایجاد ارتباط بین علم و تولید آغاز شده است.

در ادامه جلسه برخی از حضار به ارائه پرسش های خود پرداختند که از مهم‌ترین آنها می توان به سوال در مورد نقش پارک‌های علم و فناوری در توسعه و توصیه‌های ایشان برای ایران اشاره کرد. پروفسور دنیز درباره این پرسش، مهم ترین اصل را بر ایجاد تفکیک و تمایز میان دانشمندان و صاحبان کسب و کار برشمرد که هر یک باید در جایگاه مناسب خود به صورت مکمل عمل کنند.

وزیر سابق علوم، تحقیقات و نوآوری در پاسخ به این سوال که چگونه می توان علم و فناوری را به صنعت و تجارت متصل کرد گفت: این مقوله چالشی جهانی است و پاسخ یکه و واحدی برای آن وجود ندارد و اگر کسی چنین پاسخی را بیابد، استحقاق دریافت جایزه نوبل را دارد.

وی ادامه داد: در نهایت امر، این رقابت جهانی است که اهمیت دارد و بنگاه ها باید توان رقابت در آن سطح را داشته باشند. در برزیل، برای اتصال علم و فناوری به صنعت، فرایند نظام مند و شفاف خریدهای دولتی کمک شایانی کرده است، مانند‌ ساخت سکوهای نفتی. معضل دیگری نیز که باید در این زمینه به آن اهمیت داد این است که سیاستمداران، صبور نیستند و نتیجه کوتاه مدت می خواهند حال آنکه این چنین فعالیت هایی زمان بر است.

در ادامه این جلسه نیز پرسشی در مورد نقش سیاست تجاری در سیاست فناوری مطرح شد که پروفسور دنیز به نرخ ارز به عنوان عاملی بسیار موثر اشاره کرد. وی توجه به مقیاس تولید را برای تولید کالاهای سرمایه ای بسیار حیاتی دانست.

لازم به ذکر است: پروفسور Clelio Campolina Diniz، دوره کارشناسی خود را در رشته مهندسی مکانیک گذرانده و پس از چند سال فعالیت در این حوزه، کارشناسی ارشد و دکتری خود را در رشته اقتصاد سیاسی در دانشگاه USP (دانشگاه سان پائولو) برزیل اخذ کرد. ایشان در حال حاضر به عنوان استاد برجسته (Emeritus Professor) در دانشگاه Minas Gerais (شهر بلو هوریزونته) برزیل، عضو شورای CAPES (بنیاد ارتقاء آموزش عالی که مسئول اعطاء گرنت‌های تحقیقاتی به دانش‌آموختگان دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی است)، رئیس شورای FINEP (آژانس نوآوری و تحقیقات برزیل که به دنبال توسعه اجتماعی و اقتصادی برزیل از طریق رسوخ علم، فناوری و نوآوری در بنگاه‌ها و ایجاد ارتباط آن‌ها با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است) و عضو شورای BNDES (بانک توسعه برزیل) مشغول به فعالیت هستند و پیش از این نیز ریاست مرکز برنامه‌ریزی منطقه‌ای Cedeplar، دو دوره ریاست دانشگاه UFMG برزیل و وزارت علم، فناوری و نوآوری برزیل را بر عهده داشته‌اند.