خبرگزاری ایکنا نوشت: حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی معصومی‌نیا، مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره اندیشه‌های اقتصادی امام خمینی(ره) پرداخت و اظهار کرد: ابتدا باید گفت که یکی از واجبات ما این است که مرتباً حرف‌ها و نوشته‌های حضرت امام خمینی(ره) را بخوانیم و از آن غفلت نکنیم. به نظر بنده، درد و ریشه مشکلات ما این است که به حرف‌های ایشان توجه چندانی نکرده‌ایم. البته فرمایشات مقام معظم رهبری در حوزه اقتصاد هم جزء بهترین‌ صحبت‌هاست که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی ادامه داد: حضرت امام خمینی(ره) در ابعاد مختلفی صحبت کرده‌اند و اگر به خوبی به افکار ایشان دقت کنیم، متوجه خواهیم شد که جوانب مختلف اقتصاد را مورد توجه قرار داده‌اند که بنده فقط به برخی از نمونه‌های آنها اشاره می‌کنم، وگرنه برای درک دقیق‌تر این اندیشه‌ها باید همه منابع را مورد مطالعه و کنکاش قرار دهیم.

معصومی‌نیا افزود: یکی از ارکان تفکر ایشان این بود که در اسلام در زمینه‌های مختلف زندگی انسان، نظریه وجود دارد. حضرت امام(ره) معتقد بودند که فقه تئوری اداره زندگی انسان از گهواره تا گور است. همچنین می‌فرمایند: «حل تمامی مشکلات و پیچیدگی‌ها در زندگی انسان‌ها، فقط با تنظیم روابط اقتصادی به شکل خاص حل نخواهد شد، بلکه مشکلات را در درون نظام اسلامی باید حل کرد». بنابراین ایشان معتقد بودند که نظام اسلامی همه‌جانبه و حلّال مشکلات زندگی انسان‌ها و از جمله از بُعد اقتصادی است.

این کارشناس اقتصاد اسلامی اظهار کرد: بنیانگذار انقلاب اسلامی به صراحت فرموده‌اند که ما باید دیدگاه اسلام را درک کنیم که سرمایه‌داری تا چه حدود در اسلام قبول شده است و اسلام درباره آن چه می‌گوید، آیا اسلام اساساً کمونیسم را قبول دارد یا خیر؟ اگر یک مکتب انحرافی ما را تحت تأثیر خود قرار دهد، ما از اسلام غافل شده‌ایم. بنابراین نظر امام(ره) این بود که در اسلام در زمینه اقتصاد دارای تئوری خاصی هستیم که نه سرمایه‌داری و نه کمونیستی است.

وی گفت: یکی از جملات معروف امام(ره) این است که «یکی از اموری که لازم به توصیه و تذکر است، آن است که اسلام، نه تنها با سرمایه‌داری ظالمانه و محروم‌کننده توده‌های تحت ستم و مظلوم موافق نیست بلکه آن را در کتاب و سنت محکوم می‌کند گرچه برخی به اصطلاح کج‌فهمان از رژیم حکومتی اسلامی و اندیشه‌های حاکم در اسلامی در گفتار و نوشتار خود طوری وانمود می کنند که اسلام طرفدار بی‌حد و مرز سرمایه‌داری حاکم در غرب، از جمله آمریکا و انگلستان و دیگر چپاولگران غرب است».

مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: ایشان همچنین می‌فرمایند: «اسلام طرفدار رژیمی همانند رژیم مارکسیستی هم نیست». آن زمان کمونیسم در جهان شهرت زیادی داشت، چراکه معتقد بودند طرفدار عدالت است، اما امام(ره) در این جمله دیدگاه خود را راجع به سرمایه‌داری و کمونیسم به خوبی بیان کرده و فرموده‌اند: که سرمایه‌داری ظالمانه است و توده‌های تحت ستم را محروم می‌کند. لذا این باید کالبدشکافی شود که منظور امام از این سخنان چیست؟

معصومی‌نیا افزود: بنیانگذار انقلاب اسلامی فرموده‌اند: «اسلام یک رژیم معتقد به مالکیت و احترام به آن به نحو محدود در پیدا شدن مالکیت مصرف است که اگر به خوبی به آن عمل شود، طرح‌های اقتصادی سالم به راه می‌افتد و عدالت اجتماعی که لازمه یک رژیم سالم است تحقق می‌یابد». امام(ره) در این فرمایش، موضع خود را به خوبی روشن کرده و فرموده‌اند که نه شعار کمونیسم و نه سرمایه‌داری را اسلام نمی‌پذیرد بلکه اسلام طرفدار راه سومی است.

وی ادامه داد: این فرمایش در مقابل عملکرد برخی از افرد و حتی متدینین که در کشور ما به سرمایه‌داری گرایش پیدا کردند قابل توجه است. در مقابل کسانی‌ که معتقدند سرمایه‌داری توانسته است برای مردم، رفاه را به ارمغان آورده است باید گفت که چنین چیزی صحیح است که رفاه در آن جوامع ایجاد شده است، اما باید توجه داشت که قطب‌های ثروت بزرگی در آن کشورها ایجاد شده که در حقیقت توده وسیع نیروی کار، اعم از کارگر، مهندس، دکتر و ... را در خدمت خود گرفته‌اند و با رشد تکنولوژی، از قِبَل نیروی کار، ارزش افزوده بسیاری نصیب سرمایه‌داران می‌شود و کل این نظام ظالمانه است و آن تأمین اجتماعی، بیمه بیکاری و سایر مواردی که برای مردم ایجاد شده است و بخشی از دستاوردهایی است که نصیب مردم می‌شود اما بقیه ارزش افزوده به جیب سرمایه‌داران می‌رود.

معصومی‌نیا افزود: در زمان خودمان هم مشاهده می‌کنیم که در فرانسه و برخی کشورهای دیگر، داد مردم بلند شده که سرمایه‌داران حق ما را می‌خورند. لذا حضرت امام خمینی(ره) با شناخت دقیقی که داشتند، فرمودند که اسلام با نظام سرمایه‌داری موافق نیست. درست است که ما در جوامع اسلامی و کشور خودمان، عقب‌افتادگی زیادی داریم، اما اگر براساس تئوری‌های حضرت امام(ره) حرکت، کنیم، هم رشد اقتصادی حاصل شده و هم نحوه بهره‌مندی همه مردم از آن با سیستم سرمایه‌داری متفاوت خواهد بود. از سوی دیگر از منظر امام خمینی(ره)، اسلام عدالت مورد نظر کمونیسم را، که مالکیت خصوصی و فردیت را انکار می‌کند، قبول ندارد.

این کارشناس اقتصاد اسلامی درباره نظریات امام خمینی(ره) درباره میزان دخالت دولت در اقتصاد اظهار کرد: یکی از معضلات بزرگ اقتصاد ایران، دولت‌سالار بودن است. امام خمینی ‌فرمودند: «دولت باید نظارت کند و مردم را آزاد بگذارد که خودشان از خارج کالا وارد کنند و در کارهایی که هم دولت و هم مردم توان انجام آن را دارند، مردم را آزاد بگذارد اما باید مراقب بود که مبادا انحرافی ایجاد شود». بخشی از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که از سوی رهبر انقلاب ابلاغ شد هم درباره مردمی‌سازی اقتصاد است.

وی گفت: منظور از مردمی کردن اقتصاد این است که باید میزان دخالت دولت در اقتصاد را کم کرده و دولت صرفاً ناظر در اقتصاد باشد. این یکی از دردهای امروز ماست که شرکت‌های دولتی، برای اینکه سر پا بایستند از بودجه دولت می‌بلعند و بازدهی هم ندارند. از سوی دیگر متأسفانه خصوصی‌سازی در چند دهه اخیر هم به خوبی اجرا نشد و بسیاری از شرکت‌ها با واگذاری ناصحیح به بخش خصوصی، آسیب جدی دیدند. لذا نظر امام این است که تا آنجا که مردم توان فعالیت در اقتصاد دارند، دولت فقط ناظر باشد و ساماندهی کند.

مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: در تفکر اسلامی، دولت اسلامی، ابزارها و امکانات زیادی همانند انفال را در اختیار دارد، اما اینها برای تصدی‌گری دولت نیست چراکه اسلام با تصدی‌گری دولت مخالف است، اما ما برعکس عمل می‌کنیم؛ در حالی‌ که حضرت امام هم تأکید بر کاهش تصدی‌گری دولت در اقتصاد داشتند.

معصومی‌نیا درباره عدالت اقتصادی در اندیشه امام خمینی(ره) بیان کرد: ایشان در این زمینه سخنان بسیار زیبایی دارند و از جمله می‌فرمایند: «اسلام نه جلوی سرمایه را می‌گیرد و نه اجازه می‌دهد که سرمایه آن گونه شود که یکی دارای صدها میلیارد دلار و برای سگ خود هم اتومبیل و شوفر و امثالهم داشته باشد، اما یکی دیگر نان برای خوردن نداشته باشد. نه اسلام و نه هیچ انسانی با این موافق است لذا اسلام جیب‌‌پرکن نیست بلکه اسلام با ضعفا است». در جمله دیگر فرموده‌اند: «اسلامی که طرفدار پابرهنگان، مظلومان و فقرای جهان است و دشمنان آن، ملحدان، کافران و سرمایه‌داران و پول‌پرستان هستند، اسلامی که طرفداران واقعی آن همیشه از مال و قدرت بی‌بهره بوده و دشمنان حقیقی آن زراندوزان چپاولگر و قدرتمندانی بازیگر و مقدس‌نمایان بی‌هنر هستند». مفهوم این جملات، بدون تفسیر روشن است.

وی ادامه داد: امام(ره) اسلام را در عرصه اقتصاد به منزله طرفدار پابرهنگان و مردم عادی معرفی کرده است و اگر اقتصاد به معنای واقعی مردمی شود، این قرائت حاصل می‌شود. ایشان در جمله دیگری فرموده‌اند: «آنها که تصور می‌کنند مبارزه در راه استقلال، آزادی و مستضعفان و محرومان جهان با سرمایه‌داری و رفاه‌طلبی منافات ندارد با الفبای مبارزه بیگانه‌اند و آنانی هم که گمان می‌کنند مرفهان بی‌درد و سرمایه‌داران با نصیحت، پند و اندرز، تنبیه می‌شوند و به مبارزان راه آزادی پیوسته یا به آنان کمک می‌کنند، آب در هاون می‌کوبند».

مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی اظهار کرد: جمله مرفهان بی‌درد، در حرف‌های امام(ره) به میزان زیادی تکرار شده است. لذا باید بررسی کنیم که مرفهان بی‌درد و همچنین محرومان و مستضعفان در اندیشه ایشان چه کسانی هستند. معتقدم انقلاب اسلامی در چهل سال گذشته سطح زندگی مردم را بالا برده است؛ در دوره قبل از انقلاب وضعیت اقتصادی مردم بسیار نامناسب بود و آمارها هم نشان می‌دهد که سطح زندگی عموم مردم بهتر شده است.

این پژوهشگر اقتصاد اسلامی بیان کرد: از سوی دیگر باید گفت که هرچند وضعیت اقتصادی مردم بهتر شده اما هنوز با آن چیزی که نظام اسلامی باید به آن دسترسی پیدا کند فاصله داریم. در حرف‌های بنیانگذار انقلاب به وفور یافت می‌شود که کسانی باید متولی مسئولیت‌ها باشند که درد مردم را چشیده‌اند. این موضوع در شرایط کنونی خدشه‌دار شده و لازم است در مورد آن تجدیدنظر کنیم؛ جهت‌گیری اصلی نظام اسلامی باید به سمت توده‌های مردم باشد و این از اصول اصلی فرمایشات حضرت امام(ره) است.

وی یادآور شد: حضرت امام(ره) در جایی دیگر فرموده‌اند: «حضرت امیرالمؤمنین(ع) که خلیفه مملکتی بودند که شاید ده برابر مملکت ایران بود، وقتی در جمعیت حضور داشتند، مثل سایر مردم بودند. پیغمبر(ص) هم همین سیره را داشتند. اسلام این است. البته هیچ‌کس قدرت ندارد مثل او باشد اما می‌خواهیم بویی از اسلام هم به ایران بیاید».

معصومی‌نیا اظهار کرد: البته باید به این نکته اشاره کرد که در بین مدیران ما، افراد پاکدست و متدین و با خدا هم کم نیستند، اما افرادی هم هستند که با مردم به درستی برخورد نمی‌کنند و رفاه و دارایی زیادی برای خود فراهم کرده‌اند و ادبیات سخن و عملکرد برخی از آنها اصلاً با تفکر امام خمینی سازگار نیست.

مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی با اشاره به مفهوم پابرهنگان و کوخ‌نشینان در اندیشه بنیانگذار انقلاب اسلامی گفت: این سخن ایشان است که فرموده‌اند: «یک موی شما کوخ‌نشینان به همه کاخ‌نشینان می‌ارزد». منظور از این سخن این است که کاخ‌نشینی ضد ارزش است و لذا متصدیان در نظام اسلامی نباید از این طبقه باشند.

معصومی‌نیا در پایان بیان کرد: حضرت علی(ع) خطاب به مردم گفتند روز اول که خلیفه شدم، دیدید که چقدر اموال داشتم. لذا اگر روزی که این پست را ترک کردم، دیدید که اموال من بیشتر از روز اول است، بدانید که از خائنان هستم. بنابراین متصدیان در حکومت اسلامی باید این‌گونه باشند و از سوی دیگر مردم را به کار بگیرند تا از امکانات اقتصاد بتوانیم به خوبی استفاده و مشکلات اقتصادی را برطرف کنیم.

گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی