بررسی شرایط وخیم تولید درگفتگوی جهان اقتصاد با علی کهفی قانع؛
مهدی زاهدی-سالهاست صنعت برق کشور درکشاکش مشکلات فراوان، آنچنان که باید نتوانسته است آنچه درچنته دارد را نمایان سازد.
مدتهاست که مسائلی چون کمبود شدید منابع مالی و کم صرفه بودن سرمایه گذاری در این صنعت را زبان مسئولان دولتی و فعالان بخش خصوصی می شنویم اما درسالهای اخیر رکود رخ داده در اقتصاد کشور و سرایت آن به صنعت، چالش های مضاعفی را برای صاحبان صنایع برق و مرتبط با برق به وجود آورده است.
تولیدکنندگان تابلوهای برق نیز به عنوان یکی از زیرمجموعه های مهم صنعت، از این بلایا مصون نمانده اند.
چندی پیش گفتگوی مفصلی با سیدعلی کهفی قانع، رئیس هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان تابلوهای برق ایران داشتیم که در این گفتگو علاوه بر بررسی وضعیت این صنعت، با او درباره اتفاقات مهم اقتصاد و صنعت از فرصتهای برجام تا تهدیدهای رکود فعلی اقتصاد و چالشهایی که این روزها گریبان صنعت را سخت گرفته است. چالشهایی که می توان در سه جمله خلاصه اش کرد:« دولت، کارفرما - صادرکننده ها درمنگنه - پروژه های خارجی درحال تصاحب توسط رقبا»... متن قسمت پایانی این گفتگو پیش روی شماست. سخن گفتیم.
ایرانیزه کردن صنعت، تنها راه استقلال اقتصاد
جناب مهندس! قبل از برجام ما شاهد اتفاقاتی درعرصه تولید بودیم که عمدتا اتفاقات خوشایندی نبود و زمانی که برجام تائید شد، گشایش هایی از نظر بین المللی صورت گرفت ؛عده ای معتقدند همه امیدها پس از برجام درحد حرف باقی ماند و هیچ تغییری صورت نگرفت وعده دیگر معتقدند تغییرات کوچکی انجام شده است، شما به عنوان کارشناس در بخش تولید می توانید بگویید اوضاع تولید بعد از برجام چگونه شده است؟
قطعا بعد از برجام تغییرات مثبتی اتفاق افتاده اما این تغییرات برای به حرکت انداختن چرخ تولید کافی نبوده است؛ چون در وهله اول تمام تحریم ها برداشته نشده و براساس اظهارات مقامات سیاسی و آنچه که دیده ایم به صورت تدریجی این اتفاق رخ خواهد داد، در نتیجه امکان اینکه ما از تمام ظرفیت های پس از برجام استفاده کنیم، وجود ندارد. مسئله دوم بدعهدی طرف مقابل است. باید پذیرفت که طرف مقابل خوب عمل نمی کند و حتی خود سیاستمداران آمریکا از جمله جان کری بسیار ناراحت هستند که نمی توانند کارها را پیش ببرند.نکته قابل تامل دیگر اینکه از این پس هم با توجه به تفکر آقای ترامپ که شبیه احمدی نژاد با حرکات نامنظم و شگفت انگیز به اقتصاد ضربه وارد می کند روبرو خواهیم بود.
از جنبه دیگر نیز باید بگویم متأسفانه ما در استان های مختلف، اشخاص و رفتارهای مختلف و سیاست های ملون بسیاری می بینیم. در بسیاری از جاها مشاهده می شود که دولت و مجلس مصوبه ای را گذرانده و شورای نگهبان هم این مصوبه را تأیید کرده است اما بعد از تأیید، خودِ شورای نگهبانی ها به این مصوبه معترض هستند. این اتفاقات ضربه های زیادی به کشور وارد می‌کند. همان طور که اگر در خیابانی که ماشین ها پشت سر هم و در یک خط حرکت می کنند، یک ماشین از خط خارج شود، ترافیک سنگینی ایجاد می شود. نمی توان به راحتی هر روز یک موضع یا سیاست مصوب شده دولت را زیر سؤال برد. اینها مواردی است که به مدیریت و راهبری صحیح اقتصاد در بعد از برجام ضربه وارد خواهد کرد.
بنابراین ما در این حوزه کار زیادی داریم؛ بدین معنی که اول باید سیاست های داخلی کشور خودمان را درست کنیم، در مرحله بعدی فکر کنیم که چه کار باید کرد که طرف به تعهدات خود عمل کند، با همه اینها چند سال بعد باید میوه برجام را بچینیم؟
من فکر می کنم اگر تمام مسائل حل شود، یعنی طرف مقابل به تعهداتش عمل کند، در داخل کشور هم هماهنگی در جهت اجرای برجام پیش بیاید؛ یکی دو سال بعد آرام آرام اقتصاد شکوفا خواهد شد و پس از شکوفا شدن اقتصاد، طبیعی است که سطح زندگی مردم تفاوت خواهد کرد، مسئله بیکاری به سمت حل شدن می رود و آن زمان است که می توانیم بگوییم میوه برجام در حال "رسیدن" است.
بسیار خب! اکنون به اصل ماجرا بپردازیم، در ابتدا شما به عنوان مسئول انجمن تولیدکنندگان تابلوی برق، بفرمائید این انجمن چند عضو دارد و چه تعداد واردکننده و صادرکننده دراین حوزه داریم؟
این انجمن حدود ۱۶۰ عضو دارد که همه آنها سازنده تابلوی برق هستند و اکثراً پروانه بهره برداری یا مجوزهای تولید از منابع رسمی و دولتی دارند. ساخت تابلوی برق در ایران به این نحو است که تجهیزات از شرکت های سازنده تجهیزات خریداری می شود و در تابلو، طراحی، نصب، مونتاژ و راه اندازی می شود. تمامی اعضای ما در این پروسه دخیل هستند و ساخت تابلوی برق را با عرفی که در ایران جا افتاده است، انجام می دهند. البته در کشورهای دیگر شاید نوعاً این صنف مانند ما کار نکنند اما آنچه در ایران است، عمدتاً این است که تجهیزات خریداری می شود، تابلو را طراحی می کنند و ورق کاری و رنگ می کنند، تجهیزات را نصب می کنند و بعد از مونتاژ و تست آن را به مشتری تحویل می دهند.
چه مزیتی دارد اینکه ما در این حوزه تابلو برق آماده را وارد نکنیم، بلکه براساس تعریف شما، مواد اولیه آن را وارد کنیم، سپس در داخل طراحی جداگانه ای انجام دهیم، مونتاژ کنیم و تحویل مشتری دهیم؟
اصولاً تمامی کشورها برای اینکه بتوانند به منافع ملی خود برسند، سعی می کنند وابستگی خود را به خارج از مرزهای کشورشان کمتر کنند. این بدین معنا نیست که ما با دول دیگر دوستی نکنیم و مراوده اقتصادی نداشته باشیم اما دلیل ندارد در زمینه ای که مزیت اقتصادی داریم، واردات داشته باشیم. همچنان که دلیلی ندارد آنچه ما در آن مزیت نسبی نداریم، تولید کنیم چون در هیچ شرایطی در آن زمینه مشخص به استقلال نخواهیم رسید. منافع ملی در کشور ایران در زمینه تابلو برق ایجاب می کند که ما شرکت هایی داریم که می توان به سه قسمت تبدیل کرد:
-۱ شرکت هایی که خودشان قابلیت طراحی دارند و آن طرح را می سازند و به مشتری تحویل می دهند.
۲- شرکت هایی که براساس لیسانس شرکت های خارجی در ایران فعالیت می کنند.
۳- شرکت هایی که خودشان براساس نیازهای عمومی کشور تابلو طراحی و خارج از کشور تست کردند و در حقیقت تابلوی آنها با تابلوی شرکت های کشورهای بزرگ دنیا برابری می کند.
اگر تابلویی در ایران طراحی و در آزمایشگاه مشخصی تست شد و بر اساس آخرین استانداردهای جهانی گواهی تست گرفته شد، برابر همان شرکت های بزرگ خارجی است. بنابراین برای ما مهم است که توانسته ایم آن را با کیفیت تولید کنیم.
تولید داخلی تابلوهای برق و تست آنها در آزمایشگاه های کشورهای خارجی چه مزایایی دارد؟
انجمن تولیدکنندگان تابلوی برق، شرکت های ایرانی را تشویق می کند که خودشان بسته به نیاز مشتریان تابلوهایی طراحی کنند و بسازند و در آزمایشگاه های کشورهای دیگر که اعتبار جهانی دارند، تست جهانی بگیرند و خودشان را سازنده این تابلوها معرفی کنند. حسن این کار این است که بیشترین کار ایرانی روی این تابلوها با استفاده از استانداردهای جهانی انجام شده است، یعنی تکنیک دنیا وارد شرکت های داخلی شده است و با توجه به فروش از سمت تولیدکننده داخلی عملاً این تکنولوژی در داخل کشور رشد می کند.
حسن بعدی این است که با این کار، کمترین وابستگی را به کشورهای دیگر خواهیم داشت. واقعیت این است که ما نمی‌توانیم همواره مطمئن باشیم که می توانیم با دنیا مسائل مان را حل کنیم. باید ترسید از اینکه بعد از انتخابات آمریکا چه اتفاقاتی خواهد افتاد. ما باید تلاش کنیم مستقل باشیم درعین حال هم کشورهای دیگر را تحریک و حساس نکنیم. با ترویج این نوع تابلوها با کیفیت جهانی، اگر احیاناً با کشوری درگیری پیدا کنیم، حداقل می توانیم در داخل مسائل و مشکلات خودمان را حل کنیم.
از سوی دیگر، مشتری ها هم می توانند به راحتی تجهیزات شان را تهیه کنند؛ در حالی که در دوران تحریم ها، بعضی از همکاران ما که از لحاظ فنی به کشورهای دیگر وابسته بودند و یا تحت لیسانس شرکت های اروپایی کار می کردند، به مشکلات عدیده ای برخوردند و نتوانستند رضایت مشتریان شان را جلب کنند و به آنها پاسخ دهند اما آنهایی که اصولاً محصولات شان را ایرانیزه کرده بودند و با استفاده از روش های مدیریتی، تکنولوژی را هم وارد کار خودشان کرده بودند، تابلوهایی در سطح جهانی می ساختند و مشتریان خود را معطل نمی گذاشتند. به نظر می آید اگر انجمن این کار را تشویق کند، یعنی اعضای خود را علی الخصوص اعضایی که توانمندی بیشتری نسبت به بقیه دارند، به سمت ساخت داخل با استفاده از مزیت های تکنولوژیکی دنیاهدایت کنیم، کار درستی را انجام دادیم و بیشتر به منافع ملی و اقتصاد مقاومتی نزدیک می شویم و شرکت های خود را بیشتر حمایت کرده ایم.
چند درصد از ۱۶۰ عضو تولیدکننده تابلوهای برق در حوزه ایرانیزه شدن تلاش کرده و در این زمینه موفق شده اند؟
۴۰ شرکت ما جزء شرکت های درجه یک کشور هستند که از تکنولوژی روز استفاده می کنند و تعدادی از آنها ایرانیزه شدن را انجام داده اند و تعدادی دیگر همین الان در حال ایرانیزه شدن هستند، یعنی به سمت منافع ملی رفته اند و ساخت داخل را به حداکثر مقدار ممکن رسانده و موفق هم عمل کرده اند.
در برخی موارد پروژه هایی که شرکت های ما برنده مناقصه شده و درحال بستن قرارداد با عراقی ها بودند، با حضور نماینده آقای اردوغان از ما گرفته و به شرکت های ترکیه محول شد!
جناب قانع! با توجه به تولیدخاص زیرمجموعه های انجمن، تقریباً تمام صنعت کشور مشتری شما است؛ با این وجود سهم شرکت های داخلی در این بازار گسترده چند درصد و سهم واردات چند درصد است؟
ما می توانیم صد درصد نیاز داخلی را به تابلوی برق از لحاظ کمی و کیفی تأمین کنیم، یعنی در دنیا هیچ تابلو برقی وجود ندارد که اعضای ما نتوانند بسازند. کار ما اصولاً با سفارش انجام می شود و شرکت های ما در این مدت با توجه به نوع کار، آموزش های لازم را دیده اند و بسیار توانا هستند. بنابراین هیچ نوع تابلو برقی در دنیا وجود ندارد که مورد نیاز صنعت و پروژه های ما و وزارت نیرو باشد و وارد شود. اعتراض ما در سال های گذشته این بود که درسال ۹۳ متأسفانه ۵/۴۲ میلیون دلار تابلو برق از خارج وارد کشور شد که این فاجعه است. درصورتی که ما نه تنها توان تامین نیازهای داخلی را داریم، بلکه ما به بازارهای صادراتی هم نیاز داریم که انجمن در این زمینه، کمیته صادرات تشکیل دادیم و از طریق شرکت درمجامعی که به صادرات اعضای ما کمک می کند، بسیار فعال است.
آیا تا به حال صادرات تابلوهای برق محقق شده است؟
بله؛ تعدادی از شرکت های ما پروژه هایی را در عراق، ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه انجام می دهند و حتی از لحاظ فنی علی رغم اینکه آن کشورها دوست ندارند نمره بالایی را به ما بدهند اما از لحاظ فنی ما مدعی هستیم و توان این سطح کار را داریم و به هیچ عنوان نیازی به واردات تابلو نمی بینیم.
در سال گذشته ظرفیت نصب شده ما ۲۵۰ هزار سلول بود و ما دربهترین شرایط ۸۰ هزار سلول، مصرف داخلی داریم. در حقیقت، ظرفیت مازاد داریم و به راحتی می توانیم صادر کنیم. چنانکه صادر می کنیم اما برای صادرات که امر مهمی است و انجمن اصرار دارد که دولت در این زمینه کمک و برنامه ریزی کند، چراکه حمایت سیاسی دولت از صادرکننده اهمیت بسزایی دارد و می تواند قوانین دست و پا گیر را برای صادرکننده حذف کند.
در زمینه صادارت این محصولات با مشکلات و محدودیت هایی هم برخورد کرده اید یا همیشه حمایت شده و جاده صادارت برای شما باز بوده است؟
خیر؛ زمانی که محصولی را صادر می کنیم هم برای واردات و هم برای صادرات از ما ارزش افزوده می گیرند. شرکت های صادرکننده در داخل ایران گرفتار بیمه و مالیات هستند و شرکت های ما به طرزعجیبی مورد هجوم این دو سازمان قرارگرفته اند و این مسئله، برای من به عنوان صنعتگری که ۴۰ سال است دراین مملکت فعالیت می کند، قابل درک نیست.
اخیراً جلسه ای با کمیسیون اقتصادی و مجلس دراتاق بازرگانی برگزار و مشکلاتی که مطرح شد که احساس کردم داعش به این کشور حمله کرده است. چرا باید این همه مسئله در کشور وجود داشته باشد؟ تمام تولیدکننده ها که بالغ بر ۶۰، ۷۰ نفر بودند گله می کردند (به گریه افتادند) که چرا وضعیت اینگونه است؟ واقعیت این است که توان داخلی بسیار بالایی وجود دارد که باید اجازه حرکت این توان را بدهند. نه اینکه از یک طرف دارایی و بیمه و از طرف دیگر بحث ارزش افزوده توان تولید را کاهش دهند. ضربه این را خواهیم خورد. امروز ما از اینکه به دولت مالیات بدهیم، خوشحال هستیم و چندان از این قضیه که بودجه دولت وابسته به نفت باشد مسرور نیستیم و معتقدیم نفت باید برای نسل های آینده باقی بماند و برای هزینه های جاری استفاده نشود. ما باید زیربنایی از نفت استفاده کنیم، نه برای بودجه؛ بنابراین ما باید مالیات پرداخت کنیم اما نه مالیات موهوم، بلکه مالیات محقق شده. شرکتی که گرفتار رکود است و به هیچ عنوان نمی تواند از مشتری و کارفرما حق و حقوقش را بگیرد و حتی هزینه نگهداری سفارشات کارفرما را در کارخانه خودش پرداخت می کند و در شرایط مالی بسیار وخیمی واقع شده است، ارزش افزوده ای ندارد که مالیاتش را پرداخت کند.
بسیاری معتقدند این دو مقوله باید مدتی متوقف شود تا حداقل از این طریق به شرکت ها ضربه نزنیم. صنعت ما رانت جو نیست بلکه دنبال این هستیم که اجازه بدهند کارهای خودمان را انجام دهیم و در خارج از کشور کمک و حمایت سیاسی کنند. کشور قاعدتاً باید حوزه نفوذ اقتصادی ما باشد. بیشترین ضربات را ما درعراق می خوریم. فرزندان ما درعراق از مردم و ملک عراق دفاع می کنند و شهید می شوند، ولی در مناقصات عراق شرکت های ترکی از ما جلوتر هستند. ترکیه ای که حتی با عراق رابطه منطقی ندارد، بیشتر از ما در پروژه های عراق نفوذ دارد.
این امر به دلیل حمایت سیاسی دولت ترکیه از صادرکنندگانش است؟
بله. پروژه هایی که شرکت های ما برنده شدند و درحال بستن قرارداد بودند، با حضور نماینده آقای اردوغان از ما گرفته و به شرکت های ترکیه محول شد.
ما باید در این زمینه ها فعال باشیم. البته اکثر سفرایی که در کشورهای خارجی هستند، تلاش می کنند اما تلاش شان کافی نیست و باید درسطح بسیار بالاتری عمل شود. به نظرکسی درسطح و همتراز معاون ریاست جمهوری که بتواند دستورات تاثیرگذاری به سازمان های دولتی بدهد، برای مثال فروشنده ما قراردادی را با شرکتی در کشور عراق می بندد، وقتی گمرک می خواهد کالای او را بیرون ببرد، اتفاقات زیادی رخ خواهد داد که این افعال صحیح نیست و مشکل ساز می شود. برای مثال زمانی که کالا را خارج می کنیم ارزش افزوده پرداخت می کنیم و زمان بازگشت طبق قانون باید ارزش افزوده را بازگردانده شود که از این کار امتناع می کنند، در حالی که هیچ دلیلی وجود ندارد که برای مدت مدیدی این مبالغ هنگفت در آنجا بماند و بخش خصوصی به آن به عنوان تنخواه نیاز دارد تا کارهایش را انجام دهد. بخش خصوصی در ۱۰سال گذشته بسیارضعیف شده است. وقتی ما ضعیف شدیم ما را به جنگ غول های ترکیه ای که دائم از طرف دولت شان حمایت می شوند، به عراق می فرستند. با این حال ما در آنجا این غول ها را شکست می دهیم اما ناگهان کسی پای ما را می کشد.
جان کلام این است که ما برای اینکه بتوانیم در کشور عراق پروژه ای را بگیریم، جنگ و نیروی ما باید صرف جنگیدن با آن طرف و رقبا باشد نه با کشورخودمان! درحالی که بسیاری از شرکت های داخلی مدت مدیدی است که ورودی و فروش و مناقصه ای ندارند اما صبح تا شب با اداره تأمین اجتماعی و دارایی به شکل های مختلفی می جنگند.شرکت هایی هستند که یک سری مطالباتی دارند و پروژه هایی دارند که خوابیده است و نمی توانند شرکت را تعطیل کنند بنابراین منتظر هستند که اتفاقی بیفتد.
در این میان کارفرما هم که دولت است هم از طریق زیرمجموعه ها فشار می آورد و هم راهکاری برای حل معضلات نمی دهد!
بله. از این طرف دولت به ما فشار وارد می کند. برای مثال سازمان تأمین اجتماعی بحث بازرسی از دفاتر را بهانه کرده و تمام شرکت ها را با این موضوع درگیر کرده است. تأمین اجتماعی با سه تا چهار نیرو به مدت چند روز در دفاتر ما می نشینند و ما باید از آنها پذیرایی کنیم، بعد از رفتن نیز باید هزینه ای را که بدون هیچ قانون و قاعده ای نوشته اند، پرداخت کنیم. برای بعضی از شرکت ها با این استدلال و تفکر می نویسند که «یا طرف می دهد یا اعتراض می کند!» اکثر این اعتراض ها به کاهش مبلغ منجر شده است چراکه پایه و اساسی برای نوشتن این هزینه ها ندارند.
یعنی کارشناسان تامین اجتماعی بدون مبنای خاصی عمل می کنند؟
همانگونه که عرض کردم عددی را که تأمین اجتماعی به عنوان طلب مطرح می کند را ثابت نمی کند؛ می گوید ما تشخیص دادیم و نوشتیم! شما تا ۲۰ روز حق اعتراض داری، اگر تا ۲۰ روز اعتراضت جواب نگرفت، این طلب قطعی خواهد شد. شرکت هم باید تمام اموالش را در این راه صرف کند که این مبلغ اشتباه است.
برای مثال اخیراً کارشناسان تامین اجتماعی برای من هم مبلغ ۱۷۰ میلیون نوشتند که بعد از کلی اعتراض و دوندگی این مبلغ به ۹ میلیون کاهش یافت. سازمان امور مالیاتی هم وضعیت بدتری از تأمین اجتماعی دارد و متأسفانه به این موضوع که ما در حال حاضر در رکود هستیم توجهی نمی کنند.
در این میان، مسئله بیمه هنوز تمام نشده، مالیات هجوم می آورد. همه اینها درحالی است که شرکت هایی که چراغ شان را روشن نگه داشته اند به این امیدند که اگر در این ۱۰ سال به مشکل برخوردیم با اجرای برجام دوباره سامان می یابیم.
ما باید زیربنایی از نفت استفاده کنیم، نه برای بودجه؛ بنابراین ما باید مالیات پرداخت کنیم اما نه مالیات موهوم، بلکه مالیات محقق شده. شرکتی که گرفتار رکود است و به هیچ عنوان نمی تواند از مشتری و کارفرما حق و حقوقش را بگیرد و حتی هزینه نگهداری سفارشات کارفرما را در کارخانه خودش پرداخت می کند و در شرایط مالی بسیار وخیمی واقع شده است، ارزش افزوده ای ندارد که مالیاتش پرداخت کند.
پس به نوعی باید منتظر برجام داخلی باشیم؟
بله؛ منظور رییس جمهور از برجام ۲ و ۳ هم این مسائل بود.
البته باید این مقدمات پیش از برجام فراهم می شد که متأسفانه حل شدنی نیست و همچنان ادامه دارد، درست است؟
من معتقد هستم که ما در داخل کشور مشکلات زیادی داریم، اما در مقابل، ملت بزرگ و توانمندی داریم و می توان گفت تا اندازه ای مسئولان رده بالای دلسوز در کشور هستند و می خواهند کار کنند، اما مدیران میانی توجهی به اهداف نمی کنند. ما اهدافی به نام منافع ملی داریم که باید در نظر بگیریم و ستاره درخشانی باشد که همه به سمت آن حرکت کنند. برای مثال اقتصاد مقاومتی که از طرف رهبری مطرح شده است، دقیقاً منطبق بر اصول اقتصادی درست است و امروز مشکل کشورما دقیقا برهمین خط «محکم کردن داخل و صادرات به خارج و ارزآوری از طریق تولید» است. اگر به بند بند اقتصاد مقاومتی نگاه کنیم، نگاه منفعت ملی است.
مشکلات عدیده ای که ما داریم این است که مدیران میانی دولتی همخوان و همسو با منافع ملی و اقتصاد مقاومتی نیستند و ترمز پیشرفت کشور را می کشند. اگر این اتفاق بیفتد به شکلی ما بتوانیم با برنامه هایی که همه ما روی آن وفاق داریم، ارتباط برقرار کنیم و به آن سمت حرکت کنیم، بسیار راحت ثمره برجام را خواهیم دید، کشور پیشرفت خواهد کرد، بحث بیکاری حل و فصل می شود و می توانیم پیام روشنی به خارج از کشور بدهیم که آنها هم به تعهدات شان به درستی عمل کنند. تفرق در داخل کشور ما و اینکه از هر استان، شخصی که بحث جداگانه ای مطرح می شود و ساز مخالف با دولت زده می شود، کمک می کند که آنها هم حرکات شان را در جهت تعهدشان تنظیم نکنند.
چقدر از شرکت هایی که عضو انجمن تابلو برق هستند، در ۸ سال دوره احمدی نژاد و رکود این دولت دچار ورشکستگی شده اند؟
می توانیم بگوییم ۷۰، ۸۰ درصد شرکت های ما به طور کامل تعطیل شدند. براساس وضعیت حق عضویت هایی که داریم هم شرایط را وخیم می بینیم. تعدادی از شرکت ها قادر به پرداخت هزینه های ناچیز حق عضویت هم نیستند و علی رغم توانمندی بسیار بالا، حتی شرکت های بزرگ هم در شرایط خوبی به سر نمی برند.
به عنوان سئوال آخر؛ در شرکتهای زیرمجموعه انجمن شما هم خبری از خصولتی ها هست؟
بله؛ یک یا دو شرکت خصولتی داریم. اما این نکته را فراموش نکنیم که شرکت های خصولتی در آینده پسابرجام جایی نخواهند داشت چراکه اگر هم بخواهند حضور داشته باشند، به دلیل ماهیت رانتی که دارند با آن طرف به مشکل برمی خورند.
