جهان اقتصاد گزارش می دهد؛

سیاست تامین مالی دولت از طریق انتشار اوراق بهادار مبتنی بر دارایی

دولت برای مدیریت بدهی ها صکوک منتشر می کند

رضا امامی

گروه بازار سرمایه

reza.emami@jahaneghtesad.com

آیین نامه موضوع انتشار اوراق بهادار مبتنی بر دارایی، از جمله آیین نامه های قانون رفع موانع تولید و ارتقای نظام مالی کشور است که از سوی هیات وزیران به تازگی به تصویب رسیده است. بر اساس این گزارش ارکان انتشار اوراق مبتنی بر دارایی، شرایط مطالبات و تسهیلات، شرایط اوراق مبتنی بر دارایی و شرایط صدور مجوز از مفاد آیین نامه یاد شده است.

به گزارش جهان اقتصاد ، دولت‌ها و شرکت های اسلامی و یا شرکت های اسلامی فعال در کشورهای غیراسلامی که بدنبال تأمین مالی و مدیریت بدهی خود هستند نیازمند یافتن جایگزین‌هایی مطابق با اصول اسلامی می‌باشند. در سال‌های  اخیر رشد ابزارهای مالی اسلامی که به صکوک شهرت یافته بسیار چشمگیر بوده است. تا جایی که بر اساس آمار، تا پایان سال 2006 میلادی ارزش کل صکوک منتشر شده بالغ بر50 میلیارد دلار عنوان شده است. کشورهای بحرین، مالزی، قطر و آلمان به عنوان پیشگامان در این زمینه شناخته شده‌اند. در حالت کلی می توان صکوک را اوراق بهادار مبتنی بر دارایی، با درآمد ثابت یا متغیر، قابل معامله در بازار ثانویه و مبتنی بر اصول شریعت دانست.

صکوک به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالي تعريف مي شود که بايد خود داراي ارزش باشد و نمي تواند براساس فعاليت هاي سفته بازي و سوداگرانه و در واقع فعاليت هايي که بدون خلق ارزش و کار صورت مي گيرند، سودآوري داشته باشد. اوراق بهادار صکوک منابع مالي را با پشتوانه ترازنامه و دارايي هاي فيزيکي شرکت هاي خاص جذب مي کنند. استفاده از لفظ صکوک جهت ابزارهای مالی اسلامی برای نخستین بار در سال2002 در جلسه فقهی بانک توسعه اسلامی پیشنهاد شد. بعد از آن سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی اقدام به معرفی  انواع صکوک نمود. که عبارتند از؛ صکوک مالکیت دارایی‌هایی که در آینده ساخته می‌شود، صکوک مالکیت منافع دارایی‌های موجود، صکوک مالکیت منافع دارایی‌‌هایی که در آینده ساخته می‌شود، صکوک صلم، صکوک استصناع، صکوک مرابحه، صکوک مشارکت، صکوک مضاربه، صکوک نماینده سرمایه‌گذاری، صکوک مزارعه، صکوک مساقات، صکوک ارائه خدمات، صکوک حق‌الامتیاز. از بین صکوک فوق‌الذکر تنها استفاده از صکوک اجاره، سلم و استصناع و تا حدی صکوک مشارکت، مرابحه و مضاربه معمول است.

در یک تقسیم بندی دیگر می‌توان صکوک را به دو گروه ابزار حقوق صاحبان سهام و ابزار بدهی تقسیم نمود. صکوک اجاره، سلم، استصناع و مرابحه زیر مجموعه ابزار بدهی و صکوک مشارکت و مضاربه زیر مجموعه ابزار حقوق صاحبان سهام قرار می‌گیرند. واسط نهاد مالی است که صرفاً به منظور نقل و انتقال دارایی به وکالت از دارندگان صکوک اجاره و انتشار صکوک اجاره تشکیل می‌شود. امین نیز شخص حقوقی است که به نمایندگی از سرمایه‌گذاران و به منظور حفظ منافع آنان در چارچوب ضوابط اجرایی انتشار صکوک اجاره مسئولیت نظارت برکل فرآیند عملیاتی صکوک اجاره را بر عهده دارد.ریسک مربوط به اوراق صکوک را به طریق مختلفی می‌توان دسته‌بندی کرد. مهمترین ریسک‌هایی که دارندگان اوراق صکوک با آن مواجه هستند را می‌توان به صورت زیر بیان کرد: ریسک از بین رفتن دارایی‌ها؛ریسک نرخ سود وریسک کاهش قیمت دارایی.

همچنین برخی از مزایای انتشار اوراق صکوک را می‌توان به شرح زیر بیان نمود: صکوک نقدینگی بانی را افزایش می ‌دهد همچنین دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیر‌نقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می شود.با اینکه قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شود اما با این حال باز هم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند. از آنجا که صکوک با پشتوانه‌ي دارایی‌منتشر می‌شود لذا دارای ریسک کمتر است و هزینه‌ي تأمین مالی را نیز کاهش می‌دهد.یک راه دیگر کاهش هزینه‌ي تأمین مالی استفاده از افزایش اعتبار است. صکوک با فراهم کردن امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار به توسعه‌ي بازار سرمایه کمک می‌کند. چنانچه برای دادوستد اوراق صکوک یک بازار ثانویه فراهم می‌شود، آنگاه قابلیت نقدشوندگی این اوراق هم افزایش می‌‌یابد.

در همین رابطه علی سلطانی نژاد ، مدیر عامل سمات گفته است: در بازارهای سرمایه دنیا مرسوم است که به تناسب ارزش دارایی های برخوردار از ارزندگی بالا قابل تبدیل به اوراق بهادار می شوند و حتی دامنه انتشار اوراق از دارایی به دین نیز تسری می یابد، به طور مثال اوراق مبتنی بر دین از این طریق براحتی به فروش می رسند. در این زمینه وام های مسکن را می توان اشاره کرد که به دلیل افزایش بدهی ها ، در ملک و ساختمان بلوکه شده است. بر این اساس بانک به پشتوانه جریان درآمدی ، دارایی های بلوکه شده را تبدیل به اوراق بهاداری می کند که ضمانت آن رهن دارایی ها می‌باشد. وی گفت: به عبارتی بهتر با انتشار اوراق رهنی ،مجموع تسهیلاتی که بانک به مردم اعطا کرده را به طور انبوه در غالب اوراق رهنی واگذار و نقدینگی جذب می کند. این اوراق برای هر دارایی برخوردار از ارزش از جمله طلا نیز قابل تعریف خواهد بود. بر این اساس چنانچه این اوراق در بورس پذیرفته شود و معاملات ثانویه آن از طریق بازار سرمایه انجام شود ؛ سمات در فرآیند تنظیم و ثبت داده های سخت افزاری و نرم افزاری ان نقش خواهد داشت.