دکتر جواد شرف خانی، تحلیلگر مسائل اقتصادی
شروع سال جدید را با مشاهده بارانهای سیل آسا و سیلهای ویرانگر آغاز نمودیم و دل هر انسانی را به درد آورد. در کنار این نکته که کشور عزیز ما تشنه آب و باران رحمت الهی بود و این نعمت بزرگ نیاز ضروری و اساسی این مرز و بوم بود اما خرابیهای ناشی از سیل و خصوصا در روستاها، ضرورت پرداختن به بحث توسعه روستایی که مورد تاکید همه مسئولان است را دو چندان میکند.
در طی دهههای اخیر مفهوم توسعهپایدار به عنوان چارچوبی برای شناخت روند توسعه اقتصادی، اجتماعی و مدیریت منابع طبیعی در سراسر جهان مطرح شده است. در واقع توسعهپایدار بر پایه هوشیاری انسان نسبت به خودش و نسبت به منابع طبیعی کره زمین استوار است و خواهان یک سبک زندگی پایدار برای همه انسانهاست و مخالف مصرف بیش از اندازه، اتلاف منابع و بیتوجهی به نسلهای آینده و قطع رابطه با گذشته است. امروزه ، توسعه مبتنی بر رویکرد کل نگر و سیستمی است که در بردارنده ابعاد بنیادی، شکل دهنده نظام توسعه و هم پیوندی موزون میان آنان است. پیشرفت و ارتقای بخشی با دید یکپارچه و کلگرا به فرایند توسعه برای ایجاد یکپارچگی فرایندهای مرتبط به هم در سطوح مختلف مکانی از جمله سطح محلی، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و توسعه اکولوژیکی از مضامین اصلی توسعه پایدار بوده و تلاش دارد تا از طریق توسعه خدمات اجتماعی، اقتصادی و محیطی برای همه بدون آن که محدودیت و تهدیدی را برای نظامهای حیاتی داشته باشد نیازهای انسان را تامین نماید
تغییر و تحولات سریع و بنیادین در طی چند دهه گذشته درکره زمین رخ داد که ناشی از پیشرفت علوم و تکنولوژی و بکارگیری ابزارهای جدید جهت بهره گیری از منابع محیط زیست و منابع طبیعی بوده است. معضلات زیست محیطی سبب شد تا نشستها و کنفرانسهای مختلف در سطح جهان جهت بررسی آثار و تبعات آن و نیز راهکارهای حفاظت از محیط زیست برگزار گردد که نهایتا نظریه توسعه پایدار برای این منظور به طور جدید مطرح شد.
توسعه پایدار، جزء لاینفک حفاظت از زیست محیطی است و بهبود درکیفیت زندگی و حیات بشری، با در نظر داشتن ظرفیت تحمل اکوسیستم میباشد و نوعی از توسعه است که براساس مساوات بین نسل ها، گروه ها و گونه ها یعنی انتقال منابع طبیعی مشابه، یا بهبود یافته به نسل های آینده که وارث آن هستند می باشد. توسعه پایدار، روندی است که به دنبال تحقق یک استاندارد بالاتر زندگی برای بشر میباشد و این را تشخیص می دهد که این امر نباید به اصالت محیط زیست آسیب وارد سازد .
رویکرد توسعه پایدار آخرین رویکرد مورد قبول در عرصه برنامهریزی روستایی می باشد. در راستای رسیدن به توسعه پایدار، چالش های زیادی وجود دارند که مانع از تحقق توسعه پایدار می گردد. این چالش ها شامل چالش های سیاسی، فرهنگی، مدیریتی، اجتماعی و اقتصادی می باشد لذا در برنامه ریزی توسعه پایدار تمامی مؤلفه ها در این قالب باید مورد توجه قرار گیرد. بر این اساس در مطالعات و برنامه ریزی توسعه پایدار باید نگرش سیستمی مورد توجه باشد و از آنجایی که ارزیابی توان اکولوژیکی نقش زیر بنایی در توسعه پایدار دارد. البته باید توجه داشت که تحقق توسعه پایدار مستلزم رعایت پیش شرط هایی نیز می باشد که مهمترین آن ها مشارکت مردمی، فعالیت های آموزشی و تقویت نقش تشکلهای مردمی در فرایند توسعه پایدار می باشد.
در این چارچوب ، جامعه روستایی به گونه ای یک دست و یکپارچه مدنظر قـرار میگیرد. زیرا پایـداری فضای روستایی ناظر بر ایجاد توازن میان انسان، محیط زیست و فعالیت های اقتصادی اوست. به گونهای که، توسعه پایدار نقطه توازن و تعادل در جهت تحقق اهداف توسعه در هریک از ابعاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی جامعه روستایی را دنبال می کند؛ امری که در چارچوب پارادایم های گذشته به تعارض میان هر یک از ابعاد توسعه انجام شده است. با این نگرش، توسعه روستایی فرایند همه جانبه و پایداری خواهد بود که در چارچوب آن توانایی های ارکان روستایی در جهت رفع نیازهای مادی و معنوی و کنترل مؤثر بر نیروهای شکل دهنده نظام سکونت محلی رشد و تعالی می یابد.
مهمترین هدف توسعه پایدار روستایی عبارت است از: قابل زیست کردن عرصه های زندگی برای نسل های فعلی و ظاینده با تأکید خاص بر بهبود و توسعه همه جانبه روابط انسانی و محیط زیست ، توانمندسازی و ارتقای ظرفیت اجتماع روستایی
توسعه پایدار روستایی را می توان «فرآیند همه جانبه و پایداری عنوان کرد که در چارچوب آن توانایی های اجتماعات روستایی در جهت رفع نیازهای مادی و معنوی و کنترل موثر بر نیروهای شکل دهنده نظام سکونت محلی رشد و تعالی می یابد» به تعبیری دقیق تر، فرایند فوق هنگامی متوازن و پایدار خواهید بود که متضمن تحقق اجزا و محورهای ذیل باشد:
حفاظت مؤثر و متوازن از منابع پایه و بهره برداری مناسب از آنها
ارتقای سطح آگاهی های مردم و توانمند نمودن اقشار آسیب پذیر
توسعه گسترش مشارکت مؤثر و همه جانبه مردم و نهادهای محلی در فرایند تصمیم سازی و برنامه ریزی
ارتقای بهره وری، توسعه فرصت ها و ظرفیت های متنوع اقتصادی
توسعه فرصت های برابر از حیث دسترسی به منابع، امکانات و منافع میان شهر و روستا
ارتقای همه جانبه کیفیت زنذگی اجتماعات روستای