مرکز ملی رتبه‌بندی اتاق ایران از ابتدای سال ۱۳۹۶ کار خود را شروع کرده‌است؛ این مرکز بر اساس شاخص‌های کمی می‌خواهد اعتبار بنگاه‌ها را مشخص کند. کارایی رتبه‌بندی بنگاه‌ها در مراجعه آنها به بانک‌ها و میزان اعتبار بیمه، حمایت دولت از بنگاه‌ها، گمرک و مالیات مورد‌استفاده خواهد بود.
امین الله فرهادی، رئیس مرکز رتبه‌بندی اتاق ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران از مأموریت مرکز ملی رتبه‌بندی اتاق ایران می‌گوید و از چشم‌اندازی که در مقابل دارد؛ اهدافی بلندمدت که در صورت اجرایی شدن آن عرصه برای فعالیت بنگاه‌های واقعی هموار خواهد شد.
*لزوم اجرایی‌شدن رتبه‌بندی در میان بنگاه‌های اقتصادی چیست؟
مسائل و رفتارهای اقتصادی قواعد خاص خود را دارد، در اقتصاد ایران بخشی از این قواعد موجود و بخشی درعرصه اقتصادی غایب‌است. در کشورهای پیشرفته عرض، عمق و وزن فعالیت اقتصادی مشخص و بنگاه‌ها موقعیت و رتبه خود را می‌شناسند. اطلاعات و جایگاه فعالان اقتصادی توسط مؤسسات رتبه‌بندی تعیین و ثبت می‌شود و براساس آن‌همه ذینفعان ازجمله سیستم بانکی، بیمه، گمرک می‌دانند چگونه به بنگاه اقتصادی سرویس دهند و امکان فرار از خدمت به فعالان اقتصادی کم می‌شود.
اما زمینه وعرصه اقتصادی در ایران به‌هم‌ریخته‌است و به زمین آفت‌زده شباهت دارد و شرکت‌ها و بازیگران صوری نفس بنگاه‌های واقعی را گرفته‌اند. اقتصاد دولتی هم مزید براین علت شده و برای عبور از این شرایط چاره‌ای جز تن دادن به قواعد اقتصادی و رتبه‌بندی نداریم.
*مرکز ملی رتبه‌بندی ایران از چه زمانی کار خود را شروع کرده‌است؟
فعالیت رتبه‌بندی از چند سال گذشته شروع‌شده اما مرکز ملی رتبه‌بندی فعالیت خود را از اردیبهشت ۹۶ آغاز کرده‌است.
*قبل از آن وضعیت چگونه بود؟
بخش رتبه‌بندی دراتاق فعالیت می‌کرده و دوستان قبلی زحمات زیادی کشیده و تجارب زیادی در اختیار ما قرارگرفته‌است. اما درهم تنیدگی حوزه کار کارفرما و پیمانکار باعث شده آن‌گونه که اتاق بازرگانی ایران انتظار داشته این ابزار تسهیل‌گر و شفاف‌ساز نشود و یا موردحمایت قرار نگرفته‌است.
اتاق ایران مصمم‌است قانون رتبه‌بندی مصوبه مجلس، تبصره ۵ ذیل قانون حداکثر‌استفاده از توان داخلی برای واردات و صادرات را اجرایی‌کند. مرکزملی رتبه‌بندی با این هدف کار خود را شروع کرده‌است. کارگروه تدوین سند چشم‌انداز از خردادماه کار خود را شروع کرده و در مرحله تدوین ساختارهستیم. امیدواریم در سال ۱۳۹۶ عملیات اجرای رتبه‌بندی در عرصه فعالان اقتصادی ایران شروع شود.
*این مرکز به‌غیراز اتاق ایران با کدام وزارتخانه و سازمان دولتی ارتباط دارد؟
ارتباط مرکز از یک‌سو با مؤسسات رتبه‌بندی و فعالان اقتصادی‌است و از سوی دیگر با ذینفعان رتبه‌بندی ازجمله با وزارت اقتصاد و دارایی و وزارت صنعت، معدن، تجارت و کشاورزی‌است. همه قوای کشور به این جمع‌بندی رسیده‌اند که برای داشتن اقتصادی پویا و برای سوق دادن منابع و تسهیلات به فعالان واقعی باید از مسیر شفاف‌سازی عبور کنند. یکی از ابزارهای شفاف‌سازی رتبه‌بندی‌است. در قانون و مقررات صادرات و واردات مجلس شورای اسلامی دولت و اتاق ایران را برای حفظ سلامت اداری و مبارزه با مفاسد اقتصادی مکلف به انجام رتبه‌بندی نموده‌است. همچنین قانون‌گذار درقانون حداکثر‌استفاده از توان داخلی در امر صادرات باهدف حمایت از فعالان و بازرگانان واقعی و شناسایی آنان اتاق ایران را مکلف به رتبه‌بندی فعالان اقتصادی نموده‌است. قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار نیز همین تکالیف را برای اتاق ایران تکرار کرده‌است. پیام همه این قوانین یک‌چیز‌است و آن رتبه‌بندی برای فراهم کردن زمینه ارائه تسهیلات و تخفیفات به فعالان اقتصادی واقعی‌است. البته این مرکز دارای جایگاه رگولاتوری‌است. وظیفه و ماموریت مرکز رتبه‌بندی ایران تعیین شاخص‌ها، ضوابط و معیارهای رتبه‌بندی و نظارت بر فرآیند رتبه‌بندی‌است. عملیات رتبه‌بندی توسط مؤسسات رتبه‌بندی که از این مرکز اعتبار و مجوز رتبه‌بندی دریافت می‌کنند صورت می‌گیرد.
*یعنی هم بنگاه‌های دولتی و هم بنگاه‌های خصوصی در این مرکز رتبه‌بندی می‌شوند؟
با توجه به تکلیف قانونی باید اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران این کار را انجام دهد. صلاحیت شرکت‌های ایرانی از سوی اتاق ایران توسط دستگاه ذی‌ربط تعیین می‌شود. حمایت‌های قانونی و تسهیلاتی دولت بر اساس رتبه‌بندی انجام می‌شود. سازمان امور مالیاتی، بانک‌ها و گمرک در ترخیص یا صدور بر اساس رتبه اتاق ایران همکاری می‌کنند و اتاق ایران مصمم شده در این عرصه باقوت وارد شود تا بنگاه واقعی شناسایی شود.
*آیا شاخص‌های رتبه‌بندی مشخص‌شده‌است؟
در دنیای امروز، رتبه‌بندی و اعتبارسنجی الگوی مشخصی دارد. مؤسسات بزرگ بین‌المللی مثل S&P، MOODYS فیچ و غیره به‌نوعی مرجع هستند. همین‌طور سایر کشورهای توسعه‌یافته برای اقتصاد کشور خود مؤسسات رتبه‌بندی دارند. درمورد شاخص‌ها در دنیا تجارب قابل‌توجهی وجود دارد و ما هم در تعریف سند چشم‌انداز از تجارب دنیا‌استفاده کرده‌ایم. دوستان ما هم که قبلاً در اتاق ایران فعال بودند تجارب بیرونی را بومی کرده‌اند. ما شاخص‌های لازم راداریم و کارگروه تدوین سند چشم‌انداز و ساختار مرکز به دنبال تکمیل شاخص‌ها هستند و به‌محض تکمیل و تصویب این فرآیندها کار شروع می‌شود، زیرا پایه‌ریزی‌های قابل‌توجهی از گذشته در اختیار‌است
*یعنی الآن دو کار در دستور دارید؟
بله تدوین سند چشم‌انداز و تدوین ساختار مرکز از اولویت‌های اصلی ماست. هر واحدی بخواهد ماندگار شود نیاز به تدوین سند چشم‌انداز دارد. ذینفعان را مشخص و‌استراتژی و ساختار را تدوین کند و بعد عناصر و کارشناسان را معین کند. سند چشم‌انداز از این منظر قابل‌بررسی‌است. الآن ساختار و سند نهایی شده‌است. کارگروه تدوین تلاش می‌کنند آیین‌نامه‌ها نهایی شود و برای تصویب ارسال شود. امیدواریم در دو ماه آینده از این مرحله عبور کنیم و به مرحله بعد برسیم
*گام بعدی کدام‌است؟
گام بعدی آموزش و توجیه فرآیند رتبه‌بندی برای فعالان اقتصادی و مؤسسات داوطلب رتبه‌بندی‌است با این هدف که به‌عنوان همکار از مرکز ملی رتبه‌بندی تأیید صلاحیت بگیرند.
*اعضای کارگروه تدوین چه کسانی هستند؟
ترکیبی از افراد خبره اقتصادی و‌استادان دانشگاه از دانشگاه‌های صنعتی شریف، علامه طباطبایی و آزاد هستند. این کارگروه توسط تیم پشتیبان حمایت و تدارک می‌شود.
*بخش رتبه‌بندی در اتاق ایران شش سال فعالیت کرده و الآن شما در حال مطالعه برای تدوین ساختار هستید؟
آنچه قبلاً انجام می‌شده‌است مکانیزم خاصی داشته‌است که طی قراردادی بین اتاق ایران و شرکت پارسیان هوشمند انجام‌گرفته‌است. این روش حداکثر در قالب یک پایلوت بزرگ جا می‌گیرد اما با ایجاد مرکز ملی رتبه‌بندی، چندین موسسه رتبه‌بندی فعال می‌شوند و در عرصه ملی کار خواهند کرد.
*شما بارها از تشخیص بنگاه‌های واقعی می‌گویید؛ این تشخیص و شناسایی چگونه ممکن‌است و چه ابزاری در اختیاردارید؟
این سؤال بسیار مهمی‌است! برای تشخیص بنگاه واقعی از صوری باید شاخص معین داشته باشیم و کارگروه تدوین هم‌روی این مسئله تمرکز کرده‌اند. چهار حوزه زیرساخت‌های شرکت، توانمندی هیئت‌مدیره و مدیران شرکت؛ حوزه مالی شرکت، عملیات بازرگانی شرکت و میزان ارتباطات بنگاه‌ها با NGO های محلی، منطقه‌ای و ملی شرکت شاخص گذاری شده‌است.
*شما به "مقاومت‌ها" اشاره می‌کنید؛ این مقاومت از ناحیه چه کسانی صورت می‌گیرد؛ آیا مقاومت درون خود بنگاه‌های اقتصادی‌است یا موانع دیگری بر سر راه مرکز رتبه‌بندی قرارگرفته‌است؟
ما مطمئن هستیم که فعالان اقتصادی واقعی زحمت‌کش از طرح رتبه‌بندی‌استقبال می‌کنند و از این گله‌مند هستند که چرا سیستم بین آنها و شرکت‌های صوری تمیز قائل نمی‌شود. مقاومت‌هایی که در مسیر رتبه‌بندی احتمالاً به وجود می‌آید ناشی از همان شبه بنگاه‌هاست که می‌خواهند فضای کسب‌وکار شفاف نباشد زیرا اکثر بنگاه‌ها و شرکت‌های صوری که خود را شرکت واقعی نشان می‌دهند با رتبه‌بندی باید مسیر خود را اصلاح کنند چون رتبه‌بندی تکلیف این‌ها را مشخص می‌کند.
*اگر بنگاهی به رتبه اختصاص داده‌شده اعتراض داشته باشد باید به کجا مراجعه کند و داوری بر عهده چه ارگان یا سازمانی خواهد بود؟
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برای اینکه این کار را به‌صورت اصولی جلو ببرد مرکز ملی رتبه‌بندی را در قالب مرکز رگلاتوری طراحی کرده‌است. مرکز رگولاتوری وارد اجرا نمی‌شود. اینجا سیاست‌ها، شاخص‌ها و ضوابط مشخص می‌شود و درنهایت به مؤسسات حرفه‌ای رتبه‌بندی ابلاغ می‌شود. نظارت بر عملکرد مؤسسات بر عهده مرکز ملی رتبه‌بندی‌است بنابراین مرکز ملی رتبه‌بندی در جایگاه تدوین مقررات و شاخص‌ها و داور عمل می‌کند.
*آیا الان چنین مؤسسات رتبه‌بندی در ایران فعالیت می‌کنند؟
بله، تعداد محدودی هستند. مرکز ملی رتبه‌بندی به‌محض شروع عملیات اجرایی از طریق روزنامه‌های کثیرالانتشار دعوت به همکاری خواهد کرد. این مؤسسات از مرکز ملی رتبه‌بندی ایران تأیید صلاحیت خواهند گرفت و این تأیید صلاحیت با بررسی‌های خاص خود همراه خواهد بود. جایگاه ناظر و مجری کاملاً از هم جداست، هم مسیر رسیدگی به شکایت‌ها مشخص‌است و هم حوزه عمل مؤسسات رتبه‌بندی. البته کار مرکز ملی رتبه‌بندی با همکاری نزدیک اتحادیه‌های صنفی و واحد تشکل‌های اتاق ایران خواهد بود که اکنون به‌خوبی پیش می‌رود
*ناظر عملکرد مرکز رتبه‌بندی کجا خواهد بود؟
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران که نقش مجمع عمومی را به عهده دارد.
*چقدر طول می‌کشد تا این شاخص‌ها تدوین شود؟
تلاش می‌کنیم فاز ایجاد ساختار بیش از سه ماه طول نکشد تا بلافاصله وارد فاز اجرایی انتخاب مؤسسات رتبه‌بندی شویم.
