گروه‌بازار
هفتمین نشست کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران به بحث و بررسی مسائل و مشکلات صادرات فرش دستباف اختصاص یافت. این نشست با ارائه گزارشی از سوی اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف آغاز شد؛ گزارشی که اوج و حضیض فرش ایرانی را در بازارهای جهانی نشان می‌داد و در نهایت به راهکارهایی برای احیای این صنعت و بازارهای‌های آن منتهی می‌شد.
به‌گزارش جهان اقتصاد به‌نقل از پایگاه اطلاع رسانی اتاق تهران، در ابتدای این نشست، مرتضی میری، دبیر کارگروه فرش و صنایع دستی کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران، طی گزارشی به تشریح وضعیت صادرات فرش دستباف موانع و مشکلات آن پرداخت.
او با بیان اینکه فرش دستباف به عنوان مهمترین و ماندگارترین هنر ملی ایرانیان، پدیده‌ای با سه بعد اصلی اقتصادی، فرهنگی - هنری و اجتماعی است، ادامه داد: اقتصاد، ایجاد اشتغال، ارزش افزوده بالا، قابلیت سرمایه‌گذاری و ارزآوری بالا چهار ویژگی مهم اقتصادی فرش دستباف هستند.
او توضیح داد: نکته بسیار حائز اهمیت در خصوص اشتغالزایی در حوزه فرش دستباف این است که این اشتغال نباید در مناطقی که قالیبافی سابقه تاریخی ندارد، ایجاد شود. این اشتباهی است که در ادوار پیشین انجام و تبدیل به یک اشتغال ناپایدار شده و پس از مدتی از میان رفته و سبب مهاجرات بیکاران به شهرها شده است. همچنین این شرایط به اصالت بافت آسیب جدی وارد می‌کند که سبب افت کیفی فرش ایرانی خواهد شد. بنابراین آنچه که باید مورد حمایت حاکمیت قرار گیرد حفظ و توسعه متوازن تولید و اشتغال فرش دستباف در مناطقی است که قالیبافی ریشه تاریخی دارد چرا که این مسیر هم از منظر اقتصادی و هم از منظر فرهنگی و اجتماعی و حفظ میراث ملی به صلاح نزدیک‌تر است.
میری گفت: در دهه ۷۰ و نیمه اول دهه ۸۰، سه بازار اول یعنی سوییس، آلمان و ایتالیا بیش از ۶۰ درصد از میزان صادرات فرش دستباف ایرانی را به خود اختصاص می‌دادند اما این رقم در سالیان اخیر به حدود ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده است. از این امر می‌توان نتیجه گرفت علاوه بر تغییراتی که به دلیل تحولات در روابط بین‌المللی ایران رخ داده است، ساختار بازار جهانی دستخوش تغییر شده است به طوری که از ثبات بازارهای اصلی کاسته شده و تنوع بازارهای هدف فزونی یافته است. به طور مثال سهم آلمان در سال ۱۳۷۳ معادل ۴۰ درصد از کل صادرات فرش ایران بوده است که این رقم در سال ۱۳۹۵ به ۱۲ درصد کاهش پیدا کرده است.
او این نکته را مورد تاکید قرار داد که افزایش رقم صادرات فرش ایران در گرو حرکت در هر دو مسیر حفظ بازارهای موجود و ایجاد بازارهای متنوع و جدید است.
چالش‌های خارجی و داخلی صادرات فرش
میری سپس با اشاره به چالش‌هایی که منجر به کاهش صادرات فرش دستباف شده است، این چالش‌ها را به دو بخش خارجی و داخلی تقسیم کرد و گفت: تحریم آمریکا در سال ۲۰۱۰، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و بحران اقتصادی بین‌المللی از جمله موانع صادرات فرش دستباف ایرانی محسوب می‌شوند.
میری در ادامه، قطع مشوق‌های صادراتی، تولید انبوه فرش ماشینی توسط نهادها به بهانه اشتغالزایی، عدم اختصاص اعتبارات لازم برای بازمعرفی و تبلیغات فرش دستباف در بازارهای موجود، عدم اختصاص اعتبارات لازم برای مطالعه علمی و اصولی بازارهای جدید، قوانین مالیاتی و گمرکی، تلاش برای حذف معافیت فرش دستباف از مالیات بر ارزش افزوده بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم و سیاستگذاری نادرست در ورود به بازارهای جدید و از بین رفتن بازارها از جمله موانعی است که به موجب اجرای برخی سیاست‌های حاکمیتی ایجاد شده است.
او پس از بیان این چالش‌ها، راهکارهای رفع آن‌ها را نیز بیان کرد. به گفته او، تشکیل شورای راهبردی فرش دستباف ایران، تدوین بسته‌های حمایتی و تشویقی، اصلاح ساختار مرکز ملی فرش ایران، اختصاص اعتبارات لازم برای پروژه‌های فرهنگی-تبلیغی، حفظ معافیت فرش دستباف ایران در قانون مالیات بر ارزش افزوده، توقف اجرای ماده ۱۴ آیین‌نامه تبصره ۳ ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم، مستثنی شدن فرش دستباف از ماده ۱۲۱ آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی، حمایت از اصیل‌بافی و مقابله با کاهش کیفیت به منظور کاهش قیمت و مطالبه‌گری مداوم از حاکمیت از جمله راهکارهایی است که می‌تواند جایگاه فرش دستباف ایرانی را در بازارهای جهانی احیا کند.
پارادایم حمایت از صنعت فرش دستباف تغییر کرده است
پس از ارائه این گزارش، سیدرضی حاجی‌آقامیری، عضو کمیسیون و نایب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران نیز در توضیحاتی تکمیلی به این نکته اشاره کرد که فرش دستباف به عنوان یکی از اقلام صادراتی سنتی، تفاوتی که با دیگر اقلام شبیه خود دارد، این است که جنبه حیاتی در استفاده از آن وجود ندارد.
او با بیان اینکه هر گونه وقفه در صادرات در مقاطع زمانی مختلف، موقعیت این محصول در بازار را در مخاطره قرار می‌دهد، ادامه داد: پس از انقلاب، یک بار چنین وقفه‌ای در صادرات فرش رخ داد و در سال ۲۰۰۰ وضعیت به حالت عادی بازگشت. پس از آن صادرکنندگان فرش، حدود ۱۰ سال فرصت داشتند که بازار از دست رفته را به دست بیاورند. چرا که در سال۲۰۱۰ بار دیگر به دلیل تحریم‌های آمریکا این وقفه پدید آمد و ما بازار را از دست دادیم.
دولت نمی‌تواند حمایت کند
در ادامه این نشست علی وقفچی رئیس فراکسیون فرش و صنایع دستی مجلس نیز که در این نشست حضور یافته بود، با اشاره به اینکه بزرگترین فراکسیون مجلس با ۲۱۲ عضو، حول فرش و صنایع دستی در مجلس شورای اسلامی شکل گرفته است، گفت: باید در ارتقای سازمانی فرش تجدیدنظر صورت گیرد. ضمن آنکه تشکیل وزارت میراث فرهنگی به تصویب رسیده و آیین‌نامه‌های آن در دست تهیه است. در این زمینه نظرات بخش خصوصی نیز برای ما حائز اهمیت است.
او سپس از طرح‌های مجلس برای حمایت از صنعت فرش دستباف و صنایع دستی سخن گفت و ادامه داد: قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده در کمیسیون اقتصادی مجلس مطرح است و ما تلاش می‌کنیم که تمام مراحل تهیه مواد اولیه و تولید فرش مشمول معافیت شود.
محمدرضا فیاض، مشاور امور بین‌الملل وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به بخش‌هایی از گزارش ارائه شده، گفت: تیراژ تقاضای فرش ماشینی که از فرش دستباف ارزان‌تر است، قابل مقایسه با تیراژ فرش دستباف نیست. ضمن آنکه به نظر می‌رسد در چهار دهه گذشته، بخش تولید فرش دستباف، در کسب سلیقه و نوآوری برای بازار داخلی چندان موفق نبوده است.
او همچنین انتقاداتی هم به انفعال مرکز ملی فرش وارد کرد و گفت: مرکز ملی فرش هنوز نتوانسته است، بیمه قالیبافان را حل کند.
محمدمهدی فرشچی که به نمایندگی از مرکز ملی فرش در این نشست حاضر شده بود، گفت: اگرچه میزان صادرات فرش دستباف رضایتبخش نیست اما صادرات این محصول سیر صعودی داشته است. به نحوی که صادرات در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ حدود ۲۱ درصد رشد داشته و در هشت ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۳۱ درصد رشد مشاهده می‌شود.
او در ادامه به تلاش‌های صورت گرفته برای رفع مساله بازگشت فرش‌ها به ایران نیز اشاره کرد و گفت: اصلاح قانون مربوط به بازگشت فرش‌ها، در نوبت ورود به هیات دولت قرار دارد و پس از تصویب در دولت برای تصویب به مجلس ارسال خواهد شد.
در پایان این نشست، محسن بهرامی ارض اقدس بر مبنای پیشنهادات مطرح شده در کمیسیون، با تشکیل کارگروهی با محوریت سیدرضی حاجی‌آقامیری و علی وقفچی موافقت کرد تا مسایل صادرات فرش در این کارگروه مورد بررسی دقیق‌تر قرار گیرد.
