اباذر آذربون
کارشناس حقوقی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد
قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی در سال ۱۳۷۲ پس از تصویب، ابلاغ شد. یکی از مشوق‌های مناطق آزاد در ایران و سایر کشور‌ها برای جذب سرمایه‌گذاران، معافیت مالیاتی‌است. در معافیت از مالیات‌های مستقیم، یکی از بخش‌های معاف از مالیات، دارایی اشخاص در مناطق آزاد‌است. سوالی که اکنون مطرح می‌باشد این‌است که چه نوع از دارایی‌های اشخاص حقیقی و حقوقی در محدوده جغرافیایی مناطق آزاد، از پرداخت مالیات‌های مستقیم معاف‌است؟
در تبیین موضوع، لازم‌است به ماده ۱۳ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد توجه نماییم. در این ماده اشاره شده که هر نوع فعالیت اقتصادی در منطقه‌آزاد به مدت بیست سال از پرداخت مالیات بردرآمد و دارایی موضوع قانون مالیات‌های مستقیم معاف‌است. هرچند که برای بهره‌مندی از این معافیت، شرطی پیش‌بینی شده‌است. این شرط، داشتن مجوز فعالیت اقتصادی از سازمان منطقه‌آزاد می‌باشد و نکته مهم این‌است که از تاریخ مندرج در روی این مجوز، بیست سال معافیت مالیاتی آغاز می‌شود.
بنابراین با دقت نظر در ماده ۱۳ فوق الذکر در‌می‌یابیم که محدوده بهره‌مندی از معافیت بردارایی در مناطق آزاد، صرفاً برای دارندگان مجوز فعالیت از سازمان منطقه‌آزاد می‌باشد و اشخاص حقیقی و حقوقی که بدون طی مراحل قانونی و کسب مجوز از سازمان منطقه‌آزاد مربوطه، اقدام به سرمایه‌گذاری می‌نمایند نمی‌توانند از معافیت مالیاتی مناطق آزاد بهره‌مند شوند.
اما آیا همه اشخاصی که دارای مجوز فعالیت از سازمان منطقه‌آزاد هستند و دارای دارایی در محدوده منطقه‌آزاد می‌باشند، می‌توانند از معافیت بر دارایی بهره‌مند شوند؟
این موضوع از آن جهت قابل بحث و تعمق می‌باشد که در مواردی که دارایی اشخاص حاصل منافع به دست آمده از فعالیت همزمان در مناطق آزاد و سرزمین اصلی باشد، آیا مشمول معافیت مالیاتی می‌باشند یا خیر ؟
این موضوع در سال ۱۳۷۴ در هیات عمومی شورای عالی مالیاتی مطرح گردید و ضمن رای شماره ۲۰۹۰ / ۴ / ۳۰ تعیین تکلیف گردید. مطابق با این رای کلیه اموال و دارایی‌های اشخاص مزبور که منحصراً در ارتباط با فعالیت اقتصادی موصوف آن‌ها بوده و ضمناً در مناطق یاد شده مستقر باشند از معافیت مربوطه بهره‌مند خواهند شد.
بنابراین بهره‌مندی از معافیت مالیاتی برای اشخاصی‌است که از سازمان منطقه‌آزاد مربوطه مجوز فعالیت دریافت می‌نمایند و پس از‌استقرار در محدوده جغرافیایی منطقه، اقدام به فعالیت می‌نمایند و متعاقباً منافع و دارایی حاصل از فعالیت در محدوده منطقه‌آزاد، معاف از مالیات بر دارایی‌است.
در ادامه مطلب به یکی از بخش‌های مالیات بر دارایی، یعنی مالیات بر ارث که در فصل چهارم از باب دوم قانون مالیات‌های مستقیم به آن اشاره شده‌است، می‌پردازم. آیا با این توصیفات، مطابق با قوانین و مقررات جاری، مالیات بر ارث در مناطق آزاد دریافت می‌شود یا خیر ؟ در صورتی که بصورت سطحی به موضوع نگاه شود مطابق با ماده ۱۳ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد، اشخاص از هر دو نوع مالیات، یعنی مالیات بر درآمد و دارایی ( موضوع مالیات‌های مستقیم) در مناطق آزاد معاف هستند ولی در صورتی که با دقت بیشتر به موضوع بنگریم در متن ماده ۱۳ اشاره شده، اشخاصی که برای فعالیت اقتصادی در منطقه‌آزاد از سازمان منطقه‌آزاد مربوطه مجوز دریافت نموده اند به مدت بیست سال از مالیات بر درآمد و دارایی موضوع مالیات‌های مستقیم معاف هستند (نه همه اشخاص) لذا با عنایت به این مطلب می‌توان دریافت که اگر یک فعال اقتصادی که با مجوز سازمان منطقه‌ازاد در محدوده منطقه‌آزاد مشغول به فعالیت بوده‌است، فوت نماید ورثه او نمی‌توانند از این معافیت برای مالیات بر ارث استفاده نمایند زیرا که معافیت مالیاتی در محدوده جغرافیایی مناطق آزاد، متعلق به دارنده مجوز سرمایه‌گذاری از سازمان منطقه‌آزاد است نه ورثه او. این موضوع پس از بحث و بررسی ضمن بند دوم رای شماره ۵۵۸۶ -۴ /۳۰ مورخ ۲۲ / ۵ / ۱۳۷۶ هیات عمومی شورای عالی مالیاتی، به شرح گفته شده، تصویب گردید.
با عنایت به موارد گفته شده و تغییرات و موارد حذف شده از مالیات بر دارایی در سرزمین اصلی در می‌یابیم که موضوع معافیت از مالیات بر دارایی در مناطق آزاد، در حال حاضر نمی‌تواند برای جذب سرمایه‌گذاران به این مناطق، نقش پررنگی ایفا نماید. به عبارت دقیق‌تر جذابیت مناطق آزاد در حوزه معافیت از مالیات بر دارایی، نسبت به سرزمین اصلی، در گذر زمان کم‌رنگ شده در نتیجه هم اکنون در صحنه عمل و اجرا تفاوت چندانی با سرزمین اصلی ندارد.
هر چند می‌توان اظهار داشت که جذابیت‌های مالیاتی مناطق آزاد در دو زمینه معافیت از مالیات بر درآمد و مستثنی بودن از مالیات بر ارزش افزوده، در حال حاضر این مناطق را نسبت به سرزمین اصلی، هم‌چنان تا حدودی پیشرو نگه داشته‌است اما به هر ترتیب مناطق ازاد نیازمند حمایت بیشتر قانونی مجلس شورای اسلامی، در زمینه معافیت‌های مالیاتی برای توسعه کسب و کار در این مناطق هستند.
