مرتضی ابراهیمی- در اقتصاد پولی و مالی نوین، نقش بانک ها در گسترش و تسهیل مناسبات اقتصادی شباهت بسیاری به شبکه شریان های خونی یا اعصاب در بدن انسان دارد. سلامت شبکه بانکی تحت تاثیر محیط کلی حاکم بر سازمان اقتصادی و سیاست گذاری کلان اقتصادی قرار دارد و عدم سلامت بانک ها موجب گسسترش نگرانی به کل اقتصاد می شود و پیامدهایی برای سیاست های بودجه ای و پولی دارد. این موضوع در همه کشورهای جهان صدق می کند، اما در کشور ما نسبت به کشور های دیگر این اصل مهمتر است زیرا ۹۰ درصد تامین مالی در کشور ما توسط سیستم بانکی صورت می گیرد.
بانک ها به عنوان بنگاه های اقتصادی نقش اساسی در رشد و توسعه اقتصادی دارند. آن ها برای تحقق اهداف ترسیمی مورد نظر از جمله انباشت سرمایه از طریق تامین مالی، به مدیریت بهینه دارایی های خود نیاز دارد. از جمله دارایی هایی که بانک ها در تراز نامه خود دارند، تسهیلات اعطایی به نیازمندان به منابع مالی است.
بانک ها در اعطای تسهیلات خود به متقاضیان با ریسک های متفاوتی مواجه هستند که همواره برای ریسک سود و بازدهی باید اقدامات مناسبی جهت مدیریت و کاهش آن ها انجام دهند. بانک ها در اعطای تسهیلات به متقاضیان با ریسک های متفاوتی واجه هستند که همواره برای ریسک سود و بازدهی باید اقدامات مناسبی جهت مدیریت و کاهش آن ها انجام دهند. بانک برای کاهش این ریسک ها درصدد انجام یک سری اقدامات برآمده اند. از مهمترین اقداماتی که بانک ها برای مدیریت و کاهش ریسک های مرتبط انجام دهند، اعطای تسهیلات توسط ضامن معتبر است. اما بانک ها در اصل باید با توجه به شرایط متفاوت و برای متقاضایان گوناگون روش های مختلفی جهت کاهش ریسک اعتباری مشتریان به کار گیرند.
در بازارهای وام اطلاعات نامتقارن وجود دارد، زیرا اطلاعات وام دهندگان از وام گیرندگان نسبت به فرصت های سرمایه گذاری و فعالیت های وام گیرندگان کمتر است. این شرایط موجب دو نوع فعالیت تولید اطلاعات توسط بانک ها می شود که عبارتند از: غربال گری و پایش. به قول بانک داران غربی «کار بانک، تولید اطلاعات است» بدین منظور بانک ها باید مشتریان بد و خوب را تشخیص دهند تا وام برای آن ها سودآور شود. وام دهندگان برای غربال گری موثر باید اطلاعات موثقی را در مورد وام گیرندگان احتمالی جمع کنند. بدین منظور فرد یا کارخانه درخواست کننده وام، فرم هایی را پر می کنند که اطلاعات زیادی را در مورد شخص یا کارخانه فاش می کند، سپس بانک با محاسبه «رتبه اعتباری» اعتبار شما را ارزیابی می کند.
به دین ترتیب مهمترین اقدامی که بانک ها در مواجهه با متقاضیان زیاد دریافت تسهیلات می توانند انجام دهند غربال کردن آنها است. درواقع بانک ها باید به دنبال سازوکاری باشند که بتوانند مشتریان خود را غربال کنند. به این صورت که مشتریان خوب و بد خود را تشخیص و از این طریق ریسک های خود را کاهش دهند. افزون برآن بانک ها باید به دنبال این موضوع باشند که منابع خود را به بخش هایی اختصاص دهند که بیشترین بازدی و کمترین ریسک را برای آن ها به همراه داشته باشند، که این امر زمینه را برای بهبود پرتفوی تسهیلات اعطایی بانک فراهم می کند. درواقع بانک ها برای تشخیص این موارد از روش های متفاوتی از جمله سیستم هایی همچون اعتبار سنجی متقاضایان استفاده می کنند. درواقع سیستم اعتبار سنجی با در اختیار داشتن اطلاعات متعددی از مشتریان بانک که از منابع اطلاعاتی متعددی به دست آمده است، می تواند میزان اعتبار مشتری خود را تشخیص دهد و بر اساس این ویژگی قرار دارد منعقد کند. علاوه بر مطالب فوق، بحث ریسک شریعت در بانک داری اسلامی اهمیت بسزایی دارد و بانک ها باید درصدد کاهش این ریسک از طریق انتخابات مشتریانی که حداقل ریسک شریعت را دارند، اقدام کنند.
عدم اعتبار سنجی مشتریان موجب شده است تا به قول رئیس بانک مرکزی ۴۵ درصد منابع بانکی منجمد شود. با توجه به مطالب فوق کسب اطلاعات از مشتریان بهترین راه برای پیشگیری از مطالبات معوق و همچنین کاهش ریسک و در نتیجه افزایش بازدهی بانک ها است.
