اکرم امینیان - کارشناس ارتباطات

حدود دو قرن است که تمبر توسط جوامع بشری مورد استفاده قرار می گیرد و طی این مدت سالانه در هر کشور هزاران قطعه تمبر چاپ و منتشر شده است. اهمیت و جایگاه تمبر بر کسی پوشیده نیست چرا که این قطعه کوچک، پنجره فراخی است که به روی فرهنگ بی انکار و تاریخ بدون تحریف هر سرزمینی گشوده می شود. به بیانی دیگر تمبر نشان و نماد کشورها به شمار می رود.

تمبر در نگاه نخست به منزله قطعه کاغذ چهارگوش مصوری است که به عنوان هزینه پستی بر روی پاکت می نشیند ولی این کاغذ کوچک در کنار ارزش های هنری و زیبا شناختی اش به عنوان یک رسانه ارتباطی موثر محسوب می شود که با قابلیت پیام رسانی گسترده و فراگیرش، نقش های گوناگونی را از جهات فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، اقتصادی و سیاسی و غیره ایفا می نماید.

نخستین تمبر در سال 1840 در انگلستان چاپ و منتشر شد و 25 سال بعد در سال 1865 میلادی (1244 شمسی) اولین تمبر ایرانی تحت عنوان باقری به چاپ رسید و پس از آن تصاویر مختلفی از فرهنگ ، اقتصاد، هویت ، ابنیه ، تاریخ ،تمدن، مذهب، طبیعت ، ورزش، سیاست و غیره ایران اسلامی بر قاب تمبر نقش بست و جاودانه شد.

قاب هایی که تاریخ کهن این سرزمین را روایت می کند، فرهنگ و تمدن غنی مردمانش را به تصویر می کشد، دلاوری ها و رشادت شهیدان و قهرمانانش را فریاد می زند و ابهت و عظمت ابنیه، مشاهیر و میراث فرهنگی اش را به رخ می کشد...

آمارها حاکی از آن است که از آغاز پیدایش تمبر در ایران تا پایان دوره قاجار 536 قطعه و در دوره پهلوی اول نیز 248 قطعه تمبر چاپ و منتشر شده است. همچنین تعداد تمبرهای یادبود و جاری پیش از انقلاب در دوره پهلوی دوم به 431 عنوان و تعداد تمبرهای یادبود و جاری بعد از انقلاب تاکنون به 800 عنوان می رسد که در سالی که پشت سر نهادیم نیز 7 عنوان به چاپ رسیده است.

سفیر فرهنگی

تمبرها گویای تمدن و فرهنگ هر کشور به شمار می رود؛ از این رو می تواند به ابزاری موثر برای گسترش و شناساندن آداب، اخلاق ، منش، آیین، رسوم، عادات و سنن مردمان آن سرزمین به کار گرفته شود. تمبر به واسطه این که یک سند قانونی و معتبر محسوب می گردد به صراحت می توان گفت کارکرد توانمند ارتباطی آن در امور فرهنگی غیر قابل انکار است.

در کشور ما نیز از طریق چاپ و انتشار تمبر می توان فرهنگ ایران اسلامی را تقویت و صادر کرد. حتی می توان از آن به عنوان سفیری برای فرهنگ سازی و انتقال فرهنگ غنی کهن جامعه ایران به آیندگان و سایر جوامع نام برد و به عظمت و قدمت آن بالید.

آیینه تاریخ

هنگامی که آلبوم های تمبر را ورق می زنیم در میان انبوه این قاب های کوچک تمبرهایی به چشم می خورد که تصویر افراد و شخصیت های بنام و بزرگ بر آن حک شده است. در کشور ما بسیاری از تمبرهای پستی خیره کننده آن دسته از تمبرهایی است که واقعیت رویدادها، وقایع و تاریخ و چهره شخصیت های برجسته تاریخ ساز و درخشان و نخبگان شاخص کشور را که در اعتلای فرهنگ و عظمت ایران اسلامی نقش ارزشمند داشته و دارند و همچنین رشادت ها، دلاوری ها، افتخار آفرینی ها و جانفشانی های شهیدان، جانبازان و ایثارگران جنگ تحمیلی و انقلاب اسلامی که همگان اعتبار و استقلال میهن اسلامی را مدیون آن می دانند به تصویر کشیده است.

آن چه در تاریخ تمبر کشور ما از اهمیتی به سزا برخوردار می باشد این است که با پیروزی انقلاب اسلامی روند سیاستگذاری چاپ و انتشار تمبر دستخوش تحولاتی عظیم شد. ثبت وقایع مهم و حیاتی انقلاب اسلامی و نکوداشت و بزرگداشت چهره ها و شخصیت های بزرگ در انتشار تمبر از رویکرد های مهم این دوره به شمار می رود.

رسانه بدون مرز

تمبر پستی یک ابزار ارتباطی و رسانه ملی اثربخش است که مرزهای جغرافیایی را در نوردیده و پیوندی مستحکم بین مردمان سرزمین ها و کشورهای مختلف از هر ملتی، مذهبی، زبانی و نژادی برقرار می کند. تمبر رسانه ای مصور و دیداری است که با زبان تصویر با همه سخن می گوید. زبانی که نیاز به مترجم ندارد و هرکس آن را می شناسد. زبانی که پیامش از تمامی تقسیم بندی های جغرافیایی، نظام های سیاسی و طبقه بندی های اجتماعی عبور کرده و بی هیچ دخل و تصرفی به مخاطب می‌رسد.

هنری ماندگار

امروزه در خلق این تابلوی مینیاتوری هزار نقش، تکنیک های گوناگون هنری با ذوق و سلیقه خاص با هم درآمیخته که می تواند خود یک شاهکار برجسته به شمار آید به طوری که فن طراحی تمبر در سابقه کاری فرهیختگان هنری افتخاری بس بزرگ است.

علاوه بر طراحی، تمبرشناسی و جمع آوری تمبر را نیز می توان در زمره هنرهای مفرح و سرگرم کننده به شمار آورد. دوستداران این هنر با طبقه بندی موضوعی از این قاصدان کاغذی مجموعه های ارزشمندی می آفرینند که تاریخ، تمدن، فرهنگ و سرگذشت یک ملت را زنده و جاودانه می کند.

همچنین مجموعه های تمبر از بعد اقتصادی از یک سو به عنوان یک اندوخته ارزشمند برای مجموعه داران محسوب می شود و از سوی دیگر می تواند بازار صادرات را رونق بخشیده و به سودآوری کشورها کمک نماید. علاوه بر این با گسترش فعالیت این بخش در زمینه توسعه و ترویج فرهنگ تمبر و تمبرشناسی این مهم می تواند به اشتغال زایی و رونق کسب و کار بیانجامد.

ولی متاسفانه امروزه در کشور ما تمبر از جایگاهی ناشناخته برخوردار است که برای ملتی با تمدنی دیرینه و فرهنگی درخشان چون ایرانیان واقعاً حیف است. در واقع به دلیل عدم تنوع و جذابیت تمبرهای پستی این هنر مهجور مانده و نسل نوپا و جوان چندان رغبتی به آن نشان نداده و با جدیت و به صورت حرفه ای به جمع آوری و حفظ این اسناد ارزشمند ملی نمی پردازند .از این رو شرکت پست به عنوان بانی اصلی تمبر کشور با همکاری شورای عالی تمبر، متنوع سازی این اثر هنری و ارتقای جایگاه آن را در دستور کار خود قرار داده است و در نظر دارد با مشارکت فرهیختگان هنری و خلق آثار بدیع، شوق و انگیزه جوانان و نوجوانان را برای ورود به عرصه تمبر برانگیخته و این هنر ارزشمند و میراث گرانبها را پاس داشته و جایگاه آن را در کشور تثبیت و تقویت نماید.

تمبر مشترک ؛ عامل پیوند ملت ها

در اقدامی نوین و زیبا کشورهای دنیا کوشیده اند تا از ورای تمبر پیوند خود را با سایرکشورها تحکیم بخشیده و روابط دوستی خود را تقویت نمایند. این کشورها از یک سو با صحه بر این که تمبر مهمترین سفیر فرهنگی هر سرزمینی به شمار می رود، هر یک گوشه ای از قرابت های تمدن غنی و ارزش های فرهنگی خود را به طور مشترک در قاب تمبر نهاده و آن را در خاطره مردمان دیگر سرزمین ها جاوید می سازند و از سوی دیگر بر پیوند برادری و اتحاد ناگسستنی خود می بالند. در واقع تمبر مشترک را می توان نقطه عطفی در تاریخ روابط کشورها و مهر اطمینانی بر مشارکت سیاسی فرهنگی آنان تلقی کرد.

شرکت پست جمهوری اسلامی ایران تاکنون توانسته است 19 تمبر مشترک را با برخی کشورهای دنیا نظیر برزیل، چین، روسیه ، هندوستان، ونزوئلا، اوکراین، اسپانیا، کوبا، قزاقستان، قرقیزستان، مغرب، تاجیکستان، پرتغال، مکزیک، ترکیه و غیره طی مراسم نمادین با حضور سفرا و مقامات پستی کشورها منتشر نماید.

همچنین در راستای توسعه فعالیت های بین المللی در سال های اخیر 8 نمایشگاه مشترک تمبر با کشورهای مختلف برگزارشد.

تمبری برای همه

یکی از تمبرهایی که شرکت پست جمهوری اسلامی ایران منتشر می کند تمبرهای جاری است. در واقع این تمبرها هدف اصلی ایجاد تمبر بوده اند. یعنی برای پرداخت هزینه¬های پستی استفاده می شوند. تمبرهای جاری در تیراژهای میلیونی چاپ می¬شوند و قیمت آنها متفاوت است و بنا به مسافت ارسال نامه از تعداد مختلف آنها استفاده می شود.

تمبرهای یادگاری نیز دیگر تمبرهایی است که بسیار آن را دیده ایم.این تمبرها به مناسبت های خاص، موضوع های معین، بزرگداشت یک شخصیت و یا نشان دادن یک واقعه مهم منتشر می شوند .معمولاً شاخصه یا نماد فرهنگی خاصی دارند و نشانه هایی از مردم شناسی کشور در آن دیده می شود. این دسته از تمبرها از نظر تنوع رنگ و طرح، ارزش هنری بیشتری نسبت به تمبرهای جاری دارند. تمبرهای یادگاری به ندرت به مصارف پستی می رسند چرا که شمارگان کمی دارند و در مدت محدودی منتشر می شوند، به عبارتی می توان گفت این تمبرها بیشتر دارای ارزش کلکسیونری می باشند.

این ها همان تمبرهایی هستند که همه می توانند با مراجعه به دفاتر پستی مشترک آن شده و کلکسیون های خود را به تازه ترین تمبرهای منتشر شده مزین کنند. در حال حاضر تعداد مشترکین دایمی تمبر شرکت پست نزديك به 18 هزار نفر می باشد.

ولی در کنار این دو دسته تمبر از تمبری می توان نام برد که هر کس می تواند آن را از عكس یا طرح مورد نظرش به پست سفارش دهد. این تمبر به تعداد محدود و بر اساس سفارش مشتریان به مناسبت های مختلف نظیر اعیاد، جشن ها، مناسبت های شخصی نظیر تولد یا ازدواج یا حتی قبولی کنکور و غیره در کنار تمبرهای ویژه که به همین منظور تهیه شده اند چاپ و منتشر می شود.

هر تمبر اختصاصی از دو قطعه تشکیل شده است. یک قطعه ثابت و یک قطعه متغیر ، قطعه ثابت همان قطعه دارای ارزش است. در واقع این قطعه، تمبرهای جاری ارایه شده توسط شرکت پست است تا با سلیقه خود مشتری یکی را انتخاب نموده تا در کنار تصویری که در نظرگرفته قرار گیرد. قطعه دیگر قطعه متغیر یا همان تصویر، آرم یا لوگوی دلخواه وی است. نکته ای که در استفاده از این گونه تمبرها باید یادآور شد این است که اگر متقاضی تمبرهای اختصاصی می خواهد تمبر خود را بر روی مرسولاتش استفاده کند باید هر دو قطعه را با هم بر روی پاکت الصاق نماید.

تمبر اختصاصی همچنین می تواند براساس سفارش اشخاص حقیقی و حقوقی به منظور انجام تبلیغات موثر چاپ و منتشر شود که به آن تمبر تبلیغاتی اطلاق می شود. حداقل تیراژ تمبر تبلیغاتی برای متقاضیان 200 هزار سری می باشد. مشتريان شركت پست مي‌توانند با مراجعه به دفاتر پستي يا سايت شركت http://stamp.post.ir درخواست چاپ تمبر اختصاصی و خاطره های زندگی خود را ماندگار نمایند.