مرتضی ابراهیمی - پدیده شوم قاچاق بهعنوان یک معضل اساسی، اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار داده است. قاچاق ۲۵ میلیارد دلاری در سالهای گذشته و حدود ۱۲ میلیارد دلاری سال گذشته به راحتی تولید و اشتغال کشور را دچار چالش مینماید.
برای مبارزه با قاچاق سازمانها، وزارت خانههای مختلفی دست اندرکارند و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، هماهنگی و هدایت این امر را به عهده دارد. مجلس شورای اسلامی به جهت حساسیت موضوع و در جهت انجام وظیفه نظارتی خود، تحقیق و تفحص از روند مبارزه با قاچاق کالا و ارز را در دستور کار خود قرار داده است. در خصوص فعالیت هیات تحقیق و تفحص از روند مبارزه با قاچاق کالا و ارز با رئیس این هیأت محمدی انارکی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس و نماینده مردم رفسنجان و انار در خانه ملت به گفتگو نشستهایم.
***چرا پدیده قاچاق شکل میگیرد ؟
این پدیده به دلایل مختلفی صورت میگیرد. گاه وجود تعرفههای سنگین گمرکی و فرایند طولانی ترخیص انگیزه قاچاق را افزایش میدهد و هزینههای واردات را کاهش میدهد. گاه عدم فرهنگسازی مناسب و عدم تطبیق قوانین گمرکی با کشورهای همسایه، قاچاق را توجیه پذیر میکند. البته نبود سامانههای یکپارچه، عدم هماهنگی سازمانها ونهادها و همچنین بی ثباتی در اقتصاد نیز از دیگر دلایل شکل گیری پدیده قاچاق میباشد.
***دلایل تحقیق و تفحص از روند مبارزه با قاچاق کالا و ارز چه بود؟
طی سالهای گذشته شاهد بودیم که بسیاری از واحدهای تولیدی نتوانسته بودند جان بگیرند، بخش اعظم مشکلات آنها مربوط به قاچاق کالا است، قاچاقی که بدون پرداخت مالیات و عوارض با قیمت بسیار پایینتر توان رقابت را از بخش خصوصی و از واحدهای تولیدی ما گرفته است، در دفعات مختلف نیز مقام معظم رهبری در خصوص قاچاق کالا و ارز و لزوم مبارزهی قاطع با آن تذکراتی فرمودند که بایست مورد توجه قرار گیرد.
نمایندگان مجلس با بررسی وضعیت و تنگناهایی که برای تولید ایجاد شده بود و با اشراف به این موضوع که بندهای مختلف این قانون اجرایی نشده و معضل قاچاق به اقتصاد کشور فشار میآورد به بحث تحقیق و تفحص ورود کردند طبق قانون سامانههای مختلفی که بتواند ورود و خروج کالا را کاملاً رصد کند تکمیل و راهاندازی نشدند و بحث اصلی هم بحث تبادل بین نهادی است که ما در اینجا هم مشکل داریم همه این ضروریات باعث شد که ما بحث تحقیق و تفحص را مورد توجه قرارداده و عملیاتی کنیم تا ببینیم خلاءها کجاست از خلاء قانونی گرفته تا خلاء اجرایی و شاید تخلفات احتمالی در این راستا.
***در تحقیق و تفحص از روند مبارزه با قاچاق کالا و ارز چگونه عمل میکنید؟
با توجه به اینکه امروزه قاچاق کالا و این پدیده شوم به شدت فزونی یافته و روزبهروز وضعیت بدتری پیدا میکند، در واقع بستگی به این دولت قبل و یا دولتهای گذشته ندارد. قاچاق کالا و ارز موضوع شکلی نیست و در واقع یک سازمان فراقوهای تشکیل شده است که در قانون جدید هم چند دستگاه مورد نیاز به آن اضافه شده است. به هر حال مشکلاتی که منشا اقتصادی دارد باید با تدابیر اقتصادی و نظارتی کنترل گردند
در سال ۹۲ مجلس شورای اسلامی اصلاح قانون مبارزه با قاچاق کالا را در دستورکار خود قرار داد که در سال ۹۴ این قانون اصلاح شده و هنوز هم اولویت لایحه جدید برای نیاز به ابزارهای قانونی در حال انجام است.
این هیات با مکاتبات با دستگاههای مختلف، برگزاری جلسات کارشناسی، بازدیدهای میدانی از مرزهای شمال، غرب و بخشهای جانبی کشور، انجام داد. ما در هیأت تحقیق و تفحص از عملکرد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به دنبال مچگیری نبودیم، تحقیق و تفحصی که ما دنبال کردیم خارج از مباحث شکلی بود و به دنبال آنیم که ماهیت و اصل این قضیه را کمک کنیم تا در آینده در حوزه مبارزه با قاچاق کالا و ارز توجه بیشتری داشته باشیم و به ویژه موضوع پیشگیری در این حوزه را دنبال کنیم و بتوانیم خروجی خوبی داشته باشیم.مبنای تحقیق و تفحص ما بر اساس پژوهشهای مختلف بوده و از اساتید و کارشناسان بسیاری استفاده کردیم تا بتوانیم خروجی خوبی را ارائه دهیم.
***قاچاق به چه میزان است ؟مشکل کجاست ؟
بر اساس اعلام آمار این ستاد میزان قاچاق کالا از ۲۵ میلیارد دلار به ۱۲٫۶ میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است که در این میان بحث ما چگونگی اعلام آماری است که این ستاد اعلام کرده است.
ما در حال حاضر در این هیأت درحال دنبال کرده پروندههای قضایی هستیم، چراکه متأسفانه در قاچاق کالا و ارز کشفیاتی که صورت میگیرد ۱۰ تا ۲۰ درصد مجموع کشفیات است که کمتر از ۲ درصد آن کشف شده و به نتیجه رسیده است و بسیاری از آنها بازگشت داده میشوند که برای دستگاهها هزینهبر خواهد بود.
۸۰ درصد پروندههای ما کمتر از ۱۰ میلیارد تومان بوده است اما کمتر از ۲ درصد از پروندههای کلان در این حوزه به حکم رسیده است و افراد مقصر عمدتاً افراد ضعیف و کمتوانی هستند که این پروندهها را برعهده میگیرد و نهایتاً میگویند ما توان تقبل و بازگشت این میزان از هزینهها را نداریم، بنابراین از محل قاچاق کالا و ارز کمترین برگشت را داشتهایم. کسانی که به عنوان قاچاقچیان گیر میافتند، اغلب افرادی هستند که اجیر شدند و چیزی ندارند که برگردانند.
***همآهنگی بیم دستگاهها به چه شکلی است؟ رضایت بخش است؟
یکی از معضلات اساسی بازدیدهای ما عدم هماهنگی دستگاهها در مرزها است، چراکه وقتی ۱۶ دستگاه در یک مرز بنا باشد با یکدیگر هماهنگی باشند، اگر هر دستگاهی به تنهایی کار خود را انجام دهد و حرف خود را بزند، نوعی بینظمی ایجاد میشود.قطعاً خطای انسانی و تخلفات ممکن است در این بین صورت گیرد، اما اینها با مسئله قاچاق فرق میکند.
***بحث سامانههایی که طبق قانون پیشبینی شده مطرح است در این خصوص بیشتر توضیح بدید.
طبق قانون سامانههای مختلفی از جمله سامانه جامع تجارت، سامانه گمرک، شناسه کالا، حمل و نقل و غیره... پیشبینی شده است تا مسیر حرکت کالاها و اصالت و قانونی بودن آن کاملا رصد گردد.
در خصوص سامانهها پیشرفت مطلوبی نداریم. سامانه جامع تجارت ۷۵درصد پیشرفت کار دارد، سامانه مربوط به گمرک نیز ۷۵درصد پیشرفت دارد، سامانه شناسه کالا ۴۰ درصد، سامانه جامع انبارهای ۶۰درصد، سامانه حمل و نقل ۸۰ درصد، سامانه جامع مجوزها ۹۰درصد، سامانه رتبهبندی اعتباری ۵۰درصد، سامانه ثبت معاملات ۳۰درصد، سامانه جامع ارزی ۶۰ درصد و سامانه جامع بیمه ۱۰درصد پیشرفت دارد.
اگر این سامانهها به پیشرفت مطلوب برسند و بهره برداری شوند و اطلاعات از طریق مراجع مختلف انتظامی، امنیتی و اجرایی در این سامانهها بتواند نقل و انتقال شود در این حالت میتوان قاچاق کالا و ارز را کاهش داد. به عنوان مثال سامانه جامع بیمه ۱۰درصد پیشرفت دارد و متأسفانه امروز کالای قاچاق تحت پوشش بیمه است و هیچ سیستمی نمیتواند اینها را رهگیری کند و شما فرض کنید یک کالایی که وقتی بیمه است، وقتی توقیف میشود شرایط بیمه و بیمه گذار چگونه خواهد شد؟
البته همه این سامانهها، سامانه جامع تجارت را تشکیل میدهند که سامانه شناسایی قاچاق کالا و ارز هم میتواند از این اطلاعات به خوبی استفاده کند.
**قاچاق از مبادی رسمی صورت میگیرد؟ دستگاههای ایکس ری کارآیی دارد ؟
وقتی قاچاق از مبادی رسمی صورت میگیرد، این یک معضل اساسی است. قاچاق از مبادی رسمی حجم زیادی از قاچاق را شکل میدهد که بیشتر عدم اظهار، کم اظهاری و بد اظهاری را شامل میشود. متأسفانه در این روند ما زیرساختهای لازم را نداریم. تا زمانی که سیستم و تجهیزات کافی در مرزها وجود نداشته باشد، قطعا خطای انسانی و تخلف هم خواهیم داشت. متأسفانه در مرزها زیرساخت لازم برای مبارزه با قاچاق وجود ندارد و بسیاری از ایکسریها که اولین اقدام برای تشخیص هر نوع کالایی است، کارآیی لازم را ندارند و بیش از ۲۰ سال است که از عمر آنان میگذرد.
**در قانون جدید چه نکاتی مورد توجه است؟
اختصاص مبلغ ۲۰ میلیارد تومان به ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز که در قانون جدید ۱۵۰ میلیارد تومان برای انواع مبارزه با قاچاقها اختصاص داده شده که طی سه سال این مبلغ به ۷۶ میلیارد تومان رسیده است و جالب است که بدانید ۷۵ درصد این مبلغ صرف زیرساختها میشود.
**با توجه به التهابات ارزی و شروع تحریمها، مبارزه با قاچاق اهمیت بیشتری مییابد؟
بدیهی است در شرایط تحریم و کاهش درآمدهای ارزی، مبارزه باقاچاق اهمیت بیشتری پیدا میکند بیتردید قاچاق هم به تولید و اشتغال صدمه میزند و هم منابع ارزی کشور را میبلعد. در شرایط جدید اقتصادی، کاهش خروج ارز از کشور حیاتی است. این اتفاق هم میتواند از طریق قاچاق ارز به خارج کشور صورت گیرد و هم از طریق قاچاق کالا. مبارزه با قاچاق ارز و کالا در شرایط تحریم و کاهش درآمدهای ارزی بسیار حیاتی است و تلاش ملی را میطلبد.
**آیا قاچاق در مناطق آزاد هم وجود دارد؟ چرابرتعداد مناطق آزاد افزوده میشود؟
مناطق آزاد در گذشته در ابعاد بزرگ و گاه در هزاران هکتار مصوب میشد و گاه بصورت لکهای در جزیره و منطقهای تدوین میشد. در این حالت کنترل چنین منطقه و سیعی بسیار سخت میشد و قاچاق به راحتی اتفاق میافتاد. در تدوین بسته جدید مناطق آزاد به این مهم پرداخته شده است و مساحت مناطق جدید نسبت به گذشته چندین برابر کوچک لحاظ شده است. ضمن اینکه در محدوده مناطق آزاد، شهر یا روستا لحاظ نشده است و این تدابیر باعث کنترلهای مناسب میگردد. این ابتکار با بازدیدهای هیات تحقیق و تفحص از روند مبارزه با قاچاق کالا و ارز از مناطق آزاد شکل گرفت.
**هیات به بحث ثبت سفارش خودرو ورود کرد؟
در این خصوص جلسات متعدد با بخشهای مختلف از جمله وزارت صمت، ستاد، وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی و سایر نهادها برگزار شده و گزارشهای مختلف اخذ شده است. ابعاد دقیق تخلفات و سو استفادهها مشخص شده است. خوشبختانه قوه قضائیه هم با جدیت به موضوع ورود کرده است. هیات تحقیق و تفحص بیشتر به دنبال نظارت و ارزیابی خلاها و پیشگیری است.
**چگونه میتوانیم در مبارزه با قاچاق کالا و ارز روز به روز موفقتر باشیم؟
در بحث مربوط به قاچاق بیش از ۲۰ سازمان و نهاد و وزارت خانه را دخیل میدانیم. بحث اصلی تعامل و همکاری و هماهنگی دستگاههای انتظامی امنیتی و اجرایی است اگر سامانهها سریعتر راه اندازی شود و این انسجام بین بخشی را شاهد باشیم کالایی که به داخل کشور وارد میشود به راحتی قابل رهگیری خواهد بود و امکان توزیع و فروش آن نخواهد بود و این مانعی خواهد بود برای جلوگیری از قاچاق و از بین بردن انگیزههای قاچاق در کشور و البته بایستی به بحث مربوط به استثنائات تجاری هم بپردازیم در بعضی موارد ما معافیت هایی داریم این معافیتها محل بحث است و محل دور زدن هست گاه در مناطق آزاد و ویژه استثنائات تجاری را داریم که باعث استفاده از آن فضاها بدون پرداخت عوارض و حقوق دولتی و گمرکی کالا میگردد. واردکنند گان کالاهایی را با استفاده از استثنائات از مناطق ویژه و آزاد به این مناطق وارد میکنند و سپس از آنجا به سرزمین اصلی قاچاق مینمایند این در حالی است که فلسفه وجودی این مناطق صادرات محوری است.
**در خصوص بحث کالاهای ته لنجی و کولبری چه نظری دارید؟
بحث معافیتهای ملوانی و ورود کالاهای ته لنجی و معافیت مربوط به مرز نشینان و کولهبری نیز بایست مدیریت شود که کمترین آسیب را داشته باشد در مورد معافیتهای مربوط به ملوانی و مرز نشینی باید بگوییم که ملوانان و مرز نشینان عزیز از معافیت حداقل استفاده میکنند و باندهای مختلفی از این فضا استفاده میکنند و مردم عادی و مرز نشین و ملوان به عنوان عامل بسیار خرد و به عنوان یک حقوق بگیر ورود میکنند در حالی که باندهای حرفهای با تشکیلات بسیار گسترده سودهای دهها هزار میلیاردی را به جیب میزنند و این به نفع ملوانان و مرز نشینان نیست. اگر قرار است معافیتی هم اختصاص پیدا کند که خودمان اعتقاد داریم بایستی به فکر مرز نشینان و ملوانان بود. باید تدابیری اندیشیده شود که حداکثر منافع به خود ملوانان وبندرنشینان و مرز نشینان اختصاص پیدا کند. البته توجه به تولید وایجاد اشتغال در چنین مناطقی بطور قطع بر کاهش کولبری و کالای ته لنجی منجر خواهد شد.
**در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید
نکته مهم دیگر این که بایستی سایر بندها و آیین نامهها نیز بایست سریعاً اجرایی شود سامانهها سریعاً راه اندازی شود و با یک انسجام و اتحاد این مبارزه صورت بگیرد ضمن این که مردم هم میتوانند حداقل با خرید کالاهای ایرانی کالاهایی که به صورت قاچاق وارد میشوند و خارجی هستند را حمایت نکنند تا کالاهای ایرانی بتواند روز به روز با کیفیتتر و رقابتپذیرتر باشد بدیهی است اگر مصرف کالاهای داخلی در اولویت قرار بگیرد انگیزههای قاچاق و تقاضا برای قاچاق هم کاهش پیدا خواهد کرد
ما در هیات تحقیق و تفحص گزارشهای بسیاری را اخذ کردیم و طی جلسات مختلف با ارگانها و نهادها بررسیهای مختلفی صورت دادیم که گزارش آن ارائه خواهد شد. تا نمایندگان مجلس و مردم عزیز و شریف ایران در جریان روند مبارزه، موانع، چالشها وگلوگاهها و تخلفات حوزه قاچاق قرار گیرند.