جواد اسمعیلی-دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت کارآفرینی بین الملل
تغییرات فناورانه موجب پدیدار شدن پارادایم جدیدی در رشد و توسعه همه جانبه کشورها شده است. تا چندی پیش اقتصاد‌دانان بر این نکته اعتقاد داشتند که تفاوت سطح توسعه یافتگی میان کشورها تنها با عامل سرمایه تجمیعی برحسب کارگر قابل سنجش است. در سطح بنگاه ها نیز بیشتر مطالعات گذشته در زمینه عملکرد سازمانی بر مبنای عملکرد مالی بوده است، و حال آنکه شاخص های مالی چندان با اهداف بلندمدت یک کسب وکار همبستگی نداشته و در شرایط حاد رقابتی نمی توانند برای سازمان ها مزیت ایجاد کنند. اما از سال ۱۹۶۰ به بعد این ایده مطرح شد که تمایزات ایجاد شده در سطح توسعه یافتگی کشورها مرتبط با تفاوت های فناورانه آنها است.
در جهانی که در آن صحبت از جهانی سازی است، فناوری نقشی حیاتی برای رقابت و سودآوری بنگاه ها ایفا می کند. سطح آمادگی فناورانه در نقش یک مولفه محیطی بر میزان چابکی یک اقتصاد در پذیرش فناوری های موجود و در نتیجه افزایش بهره وری، کارآمدی و رقابت پذیری بنگاه های کسب و کار تاثیر گذارده و تاکید ویژه‌ای بر ظرفیت محوری فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره و فرایندهای تولید دارد. در این نگاه، بنگاه ها برای عملکرد مناسب در اقتصاد کشور خود، نیاز به دسترسی به محصولات و طرح های اولیه از یک سو و قابلیت جذب و استفاده از آنها دارند. سطح فناوری قابل دسترسی با قابلیت توسعه فناوری و نوآوری متفاوت است. از این رو، مجمع جهانی اقتصاد پس از سال ۲۰۰۸ شاخص آمادگی فناورانه را بعنوان یکی از دوازده شاخص رقابت پذیری معرفی نمود. شاخص آمادگی فناورانه خود از دو شاخص مهم تشکیل می گردد؛ قدرت پذیرش فناورانه و استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات. در این مطلب هر دو شاخص و زیرشاخص های هر یک برای ارزیابی و مقایسه رتبه ایران با دیگر کشورهای خاورمیانه به منظور شناسایی سطح فعلی آمادگی فناورانه و تعیین جایگاه میان رقبای منطقه ای و فاصله آن از سطح ایده آل بررسی می گردد.
کشور ما تلاش سازمان یافته ای را در زمینه تحصیل علوم و ارتقای ظرفیت های فناوری بکار گرفته است اما دستیابی به اهداف ابلاغ شده سند چشم انداز بیست ساله که ایران را در افق ۱۴۰۴ در جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‌ی آسیای جنوب غربی با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی و تولید علم پیشبینی نموده است، بدون اهتمام به ارتقای سطح آمادگی فناوری محقق نخواهد شد. متاسفانه مقایسه جایگاه و امتیاز ایران در میان دیگر کشورهای خاورمیانه گویای این است که مابین وضعیت کنونی سطح آمادگی فناورانه کشور و اهداف و چشم انداز ها شکاف و کاستی بزرگی وجود دارد.
در کشورهای پیشرفته، جغرافیای ارزیابی سطح آمادگی فناوری کل جهان است. به بیان دیگر، وقتی یک فناوری در جایی از دنیا به بلوغ رسیده باشد، برای کشورهای مذکور نیز بالغ محسوب می گردد، زیرا معمولا به راحتی در دسترس آنها قرار خواهد گرفت. اما برای کشوری نظیر ایران، این امر صادق نیست. ممکن است یک فناوری در کشورهای دیگر بالغ شده باشد اما به علت شرایط حاکم همچون تحریم ها و فشارهای جهانی، به سادگی در دسترس بنگاه های کسب و کار ایرانی نباشد. محدودیت بنگاه های کسب و کار ایرانی در دسترسی به فناوری های جدید و متعاقبا نرخ پایین جذب این فناوری ها در کنار عدم تمایل سرمایه گذاران بین المللی به سرمایه گذاری مستقیم در ایران که بایستی منابع مالی و دانشی خارج از کشور را به همراه آورند، اثر مخربی بر شاخص پذیرش فناوری گذارده است. البته وجود موانع ذهنی اعضای بنگاه های کسب و کار ایرانی نسبت به سودمندی و آسانی استفاده از این فناوری ها نیز در تشدید این اثر نقش دارد. در نتیجه این شرایط، کشور ایران با کسب امتیاز ۴ از ۷ در رتبه دوازدهم خاورمیانه قرار گرفته است.
از طرفی فناوری ارتباطات و اطلاعات با توجه به نقش مهمی که در زیرساخت های صنایع داشته و بواسطه سر‌ریزی که بر دیگر بخش های اقتصاد دارد، امروزه در سطح هدف های کلی فناوری مطرح شده است و یکی از شاخص های توانمندسازی آمادگی فناوری می باشد. دسترسی گسترده به فناوری ارتباطات و اطلاعات و استفاده از آن شامل زیرشاخص هایی همچون درصد کاربران اینترنت، درصد کاربران اینترنت از طریق سیستم های غیر قابل حمل، سرانه مصرف از پهنای باند اینترنت و تعداد تلفن همراه مورد استفاده به ازای هر صد نفر است. متاسفانه امتیاز ایران در این شاخص شرایطی به مراتب نام مطلوب تر از شاخص پذیرش فناوری را نشان داده و کسب امتیاز ۲٫۷ از ۷ در اینجا نیز رتبه ای بهتر از دوازدهم منطقه را به همراه ندارد.
کشورهای منطقه همچون امارات متحده عربی، قطر، عربستان سعودی، بحرین، عمان، کویت، اردن، قبرس و مصر بر خلاف ایران، ترکیه و رژیم اشغالگر قدس جهت بومی سازی فناوری ها تلاش کمتری داشته اند. در میان این کشورها، گروهی که خریداران فناوری نامیده می شوند بواسطه ارتباطات وسیع با بازارهای جهانی از دسترسی به آخرین فناوری های موجود بهره مند هستند. این کشورها اگرچه فاقد مهارت های لازم و نیروی انسانی زبده به منظور مدیریت فناوری ها هستند ولی سرمایه لازم برای تجهیز خود با فناوری و متخصصین را در اختیار دارند و با تکیه بر تجارت آزاد سازمان یافته، سطح دسترسی به فناوری های نوین را افزایش داده اند. با این وجود بسیاری از آنها، همانند دیگر کشورهای خاورمیانه، ظرفیت لازم جهت بهره برداری از فرصت های فناورانه نوین در دسترس خود را ندارند. در نهایت گروه سومی از کشورهای خاورمیانه شامل عراق، سوریه، مصر و تشکیلات خودگردان فلسطین با فاصله گرفتن از بازارهای آزاد جهانی، دشوارترین شرایط را در بین کشورهای منطقه تجربه می کنند. چنین کشورهایی نه از ظرفیت لازم جهت پذیرش فناوری برخوردار هستند و نه سرمایه لازم جهت تامین زیرساخت ها را در اختیار دارند. به استثنای کشورهای این گروه که به دلیل تجربه شرایط جنگی در شرایط نامطلوبی قرار داشته و حتی اطلاعات آماری کاملی از این کشورها در دست نمی باشد، ایران با امتیاز کلی ۳٫۳ و کسب رتبه دوازدهم خاورمیانه، تنها توانسته است از مصر بعنوان یک کشور پر جمعیت با درآمد سرانه پایین، پیشی بگیرد.
جزییات گزارش مجمع جهانی اقتصاد از امتیاز و رتبه شاخص آمادگی فناوری کشورهای خاورمیانه در جدول ضمیمه ارایه گردیده است. همانطور که از بررسی این داده ها مشخص می گردد، متاسفانه ضعف در هفت زیر شاخص مربوطه موجب گردیده است تا بنگاه های کسب و کار ایرانی از چابکی لازم در پذیرش فناوری های جدید برخوردار نبوده و فاصله آنها در بهره وری، کارآمدی و قدرت رقابت پذیری با رقبای بین المللی روز بروز افزون گردد. جبران این تفاوت آشکار میان اهداف کشور و جایگاه فعلی، بدون تلاش در جهت گسترش استفاده از بسترهای ارتباطی و اینترنتی، دسترسی و جذب فناوری های جدید و جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی امکان پذیر نخواهد شد.
| رتبه کلی در خاورمیانه
سال ۲۰۱۷ |
نام کشور |
امتیاز کلی
(۱ تا ۷) |
شاخص استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات |
شاخص پذیرش فناوری |
| درصد کاربران اینترنت |
درصد کاربران اینترنت از طریق سیستم های غیر قابل حمل |
سرانه مصرف از پهنای باند اینترنت (kb/s/user) |
تعداد تلفن همراه مورد استفاده به ازای هر صد نفر |
دسترسی به آخرین فناوری ها (۱ تا ۷) |
جذب فناوری در سطح بنگاه (۱ تا ۷) |
سرمایه گذاری مستقیم خارجی و انتقال فناوری
(۱ تا ۷) |
| ۱ |
امارات متحده عربی |
۵٫۹ |
امتیاز شاخص: ۵٫۷ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۵٫۹ از ۷ |
| ۹۱٫۲ |
۱۲٫۸ |
۱۰۷٫۹ |
۹۲ |
۶٫۲ |
۵٫۸ |
۵٫۷ |
| ۲ |
فلسطین اشغالی |
۵٫۸ |
امتیاز شاخص: ۵٫۷ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۵٫۸ از ۷ |
| ۷۸٫۹ |
۲۷٫۴ |
۸۹٫۶ |
۵۶٫۱ |
۶٫۴ |
۵٫۷ |
۵٫۴ |
| ۳ |
قطر |
۵٫۳ |
امتیاز شاخص: ۵ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۵٫۷ از ۷ |
| ۹۲٫۹ |
۱۰٫۱ |
۷۱٫۶ |
۸۰٫۰ |
۶٫۰ |
۵٫۷ |
۵٫۴ |
| ۴ |
بحرین |
۵٫۲ |
امتیاز شاخص: ۵٫۱ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۵٫۲ از ۷ |
| ۹۳٫۵ |
۱۸٫۶ |
۴۷٫۲ |
۱۳۱٫۸ |
۵٫۶ |
۵٫۱ |
۴٫۹ |
| ۵ |
عربستان سعودی |
۵ |
امتیاز شاخص: ۵ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۵ از ۷ |
| ۶۹٫۶ |
۱۲٫۰ |
۸۸٫۷ |
۱۱۱٫۷ |
۵٫۴ |
۴٫۹ |
۴٫۸ |
| ۶ |
قبرس |
۴٫۶ |
امتیاز شاخص: ۴٫۹ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۴٫۴ از ۷ |
| ۷۱٫۷ |
۲۲٫۴ |
۸۹٫۸ |
۵۴٫۸ |
۴٫۸ |
۴٫۲ |
۴٫۱ |
| ۷ |
عمان |
۴٫۴ |
امتیاز شاخص: ۴٫۳ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۴٫۶ از ۷ |
| ۷۴٫۲ |
۵٫۶ |
۵۹٫۸ |
۷۸٫۳ |
۴٫۹ |
۴٫۷ |
۴٫۱ |
| ۸ |
کویت |
۴٫۳ |
امتیاز شاخص: ۴٫۳ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۴٫۶ از ۷ |
| ۸۲٫۱ |
۱٫۴ |
۴۸٫۶ |
۱۳۹٫۳ |
۵٫۰ |
۴٫۴ |
۳٫۶ |
| ۹ |
ترکیه |
۴٫۲ |
امتیاز شاخص: ۳٫۶ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۴٫۷ از ۷ |
| ۵۳٫۷ |
۱۲٫۴ |
۵۹٫۰ |
۵۰٫۹ |
۴٫۹ |
۴٫۸ |
۴٫۵ |
| ۱۰ |
لبنان |
۴ |
امتیاز شاخص: ۳٫۹ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۴٫۷ از ۷ |
| ۷۴٫۰ |
۲۲٫۸ |
۲۷٫۳ |
۵۳٫۴ |
۴٫۳ |
۴٫۵ |
۳٫۵ |
| ۱۱ |
اردن |
۳٫۹ |
امتیاز شاخص: ۲٫۸ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۵ از ۷ |
| ۵۳٫۴ |
۴٫۲ |
۲۷٫۵ |
۳۵٫۶ |
۵٫۴ |
۵٫۰ |
۴٫۶ |
| ۱۲ |
ایران |
۳٫۳ |
امتیاز شاخص: ۲٫۷ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۴ از ۷ |
| ۴۴٫۱ |
۱۰٫۹ |
۸٫۵ |
۲۰٫۰ |
۴٫۰ |
۳٫۷ |
۴٫۲ |
| ۱۳ |
مصر |
۳٫۳ |
امتیاز شاخص: ۲٫۵ از ۷ |
امتیاز شاخص: ۴ از ۷ |
| ۳۵٫۹ |
۴٫۵ |
۱۱٫۳ |
۵۰٫۷ |
۳٫۹ |
۳٫۸ |
۴٫۴ |
| اطلاعاتی از کشور های عراق، سوریه و مناطق خودگردان فلسطین موجود نیست |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
منابع اصلی:
Klaus, Schwab; Sala-i-Martín, Xavier; Samans, Richard; Blanke, Jennifer (2016). The global competitiveness report (2015-2016). World Economic Forum. ISBN-13: 978-1-944835-04-0
Klaus, Schwab; Sala-i-Martín, Xavier; Samans, Richard; Blanke, Jennifer (2016). The global competitiveness report (2016-2017). World Economic Forum. ISBN-13: 978-1-944835-04-0
Brach J. Technological Readiness in the Middle East and North Africa Implications for Egypt. GIGA Working Papers. 2010;155.
Brach J. Technology, Political Economy, and Economic Development in the Middle East and North Africa, in: Review of Middle East Economics and Finance. 2009;5(1):1‐۲۳٫
Moztarzadeh F, Nezhad MRG, Salimi J, Beynaghi A. Technology Readiness in Iran. Conference Paper. 2012.
Libuse Svobodova; Technology Readiness of The Czech Republic. The 9th International Days of Statistics and Economics, Prague, September 10-12, 2015
داودنیا، داود؛ عباس پور، فریبا؛ فرزین مهر، بهاره (بهار ۱۳۹۵). بررسی تأثیر آمادگی فناوری بر عملکرد سازمانی از طریق پذیرش فناوری. فرایند مدیریت و توسعه. دوره ۲۹ - بهار ۹۵ - شماره ۱ - پیاپی ۹
ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، وبسایت اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری به آدرس .http://farsikhameneiir/. 1382.
اخو ان، پیمان و یزد یمقدم، جعفر (۱۳۹۲). بررسی توأم نقش اصول اخلاقی و مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، ۸ (۲)، صص ۱۶ - ۱٫
