محمد رضا اسماعیلی عقدرئیس گروه حسابرسی مالیاتی
همانطور که در علم اقتصاد بحثهای فراوانی بر رفتار مصرف کنندگان و تاثیرات اقتصادی آنان اشاره شده ولیکن قانون مالیات بر ارزش افزودهی ایران هیچ اشارهای به رفتار مصرف کننده و اثرات تشویقات مالیاتی آنان ارائه نکرده است.
از این دیدگاه سعی گردیده است که اثرات رفتار مصرف کنندگان و پرداخت کنندگان مالیات و میزان انتظارات و نحوهی آثار تشویقات مالیاتی در میزان جلب رضایت مودیان و بالطبع وصول مالیات حقهی دولت بررسی میگردد.
قبل از طرح موضوع بایستی تعاریفی واضح از بعضی عبارات صورت پذیرد:
- مودیان مالیاتی: مطابق قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران، کلیهی فعالان اقتصادی (اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از دولتی وغیردولتی) موظف به کسر و ایصال مالیات از مصرف کنندگان نهایی به حسابهای خزانهی دولت میباشند.
- مصرفکننده نهایی: مطابق قانون مالیات برارزش افزوده، پرداخت کننده نهایی مالیات بر مصرف بههنگام هر خرید کالا و خدمات میباشد. در بعضی مواقع بهدلیل نوع رفتار، مودیان مالیاتی و مصرف کنندهی نهایی یک نفر خواهند بود.
- بازارهای رسمی: در این بازار کالاها و خدمات بهطور سلامت در داخل تولید و یا از مبادی رسمی کشور وارد گردیده، دارای خریدار و فروشندهی واقعی و برای ارزش کل آن مبلغ مالیات و عوارض پرداخت گردیده است.
نحوهی وصول مالیات از مصرف کنندگان نهایی مورد بحث این مقاله نمیباشد و برعکس رفتارها و انتظارات مصرفکنندگان نهایی از دولت وعکسالعمل دولت را نسبت به مصرفکنندگان نهایی و سایر افرادی که نسبت به اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده سرباز میزنند مورد بررسی قرار میگیرد.
انتظارات مودیان مالیاتی
مطابق نص صریح قانون مودیان مالیاتی موظف به دریافت و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده گردیدهاند، که نوعی همکاری با سازمان امورمالیاتی در اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده بوده و تخلف از موارد خواسته شده مطابق قانون توسط آن سازمان جرائم سنگینی را متحمل خواهد شد. که مودیان انتظار دارند که در محاسبه مالیات وعوارض و همچنین جرائم توسط گروههای مالیاتی حداقل انصاف رعایت گردد.
در حالیکه این از مشکلات قانونی هست که به دولت تحمیل گردیده است بهطوری که مطابق قانون مالیات برارزش افزوده دولت نیز بههمراه مودیان مالیاتی موظف به رعایت قانون گردیده است در صورتیکه مودیان مالیاتی مرتکب تخلفی گردند مطابق ماده ۲۲ و ۲۳ و ۳۰ قانون مالیات برارزش افزوده دولت مکلف به محاسبه و ایصال جرایم مربوطه خواهد بود و هیچ تشویقی برای مودیان مالیاتی لحاظ نمیتواند بکند.
لازم بذکر است ادارات مالیات برارزش افزوده سعی نمودهاند تا حد امکان همکاری مسالمتآمیزی مخصوصا بخشودگی جرائم و تقسیط ها در مورد مودیان مالیاتی اجرا نمایند.
انتظارات مصرف کنند گان نهایی
همانطور که انتظار می رفت مودیان مالیاتی با توجه به فراخوانهای هفتگانه در اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده همکاری کرده و مالیات بر مصرف را از مصرف کنندگان دریافت مینمایند.
با توجه به اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده تاثیر تورمی و افزایش قیمتها بر مصرف کننده نهایی فشارهای مضاعف آورده است. که در پی آن انتظارات به حق مصرف کنندگان نهایی بدین شرح است:
اولا: قیمتهای کالا وخدمات بالاتر از قبل اجرای نظام ارزش افزوده بوده و اطمینان معقولی از پرداخت مالیات و عوارض توسط مودیان مالیاتی صورت پذیرد.
دوما: مالیات و عوارض پرداختی که به مصرف کننده نهایی منتقل میگردد اثرات مثبت و مستقیمی بر زندگی آنان مشهود و محسوس گردد.
سوما: مصرف کنندهی نهایی انتظار دارد همانطور که به مودیان معاف از مالیات مطابق ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده مالیات و عوارض پرداختی را به حساب بهای تمام شده منتقل و مستقیما از مالیات بر عملکرد آنان کسر میگردد آنان نیز از این تشویقات استفاده نمایند.
سوالاتی که همیشه ذهن مصرف کننده نهایی را مشغول مینماید:
- با توجه به پرداخت مالیات و عوارض به هنگام هر خرید کالا و خدمات آیا مودیان مالیاتی اقدام به پرداخت مینمایند یا خیر؟
- با عنایت به پرداخت مالیات و عوارض چه مشوقهای مالیاتی و اجتماعی به آنان برگشت میگردد؟
- در صورت خرید کالا و خدمات از بازار سیاه علاوه بر کاهش قیمتها مالیات و عوارض پرداخت نمینماید از اینرو چه مشوقهایی بر خرید از بازار واقعی وجود خواهد داشت؟
- همانطور که خرید از بازارهای رسمی داخلی در اقتصاد کشور تاثیر میگذارد، مالیات و عوارض پرداختی نیز در اقتصاد مالی کشور اثر مستقیم خواهد گذشت دولت چه تمهیداتی برای پرداخت کنندگان مالیات و عوارض قرار داده است؟
- همانطور که در ایران به تمامی ایرانیان که فاقد تمکن مالی باشند یارانه پرداخت میگردد به مصرفکننده نهایی که مشمول یارانه نمیباشند چه یارانهای بابت خریدهای رسمی تعلق خواهد گرفت؟
- مصرف کنندگان نهایی اگر کالاها و خدمات مورد نیاز را از بازار سیاه دریافت دارد علاوه بر تاثیر بد در اقتصاد کشور مالیات و عوارض را نیز پرداخت نخواهد کرد و در برابرِ مصرف کنندگان قانونی همیشه پیروز خواهند بود وهزینهی کمتری را تحمل خواهند کرد تفاوت این دو در کجا نهادینه شده است؟
- مصرف کنندهای که کارگر یا کارمند بوده و ماهانه حقوقی مشخص دریافت میدارد از همان ابتدا مالیات حقوق پرداخت می کند آیا انصاف است هنگام مصرف نیز مالیات بر مصرف را نیز بهموقع پرداخت کند؟ بقولی بار مالیاتی دولت بر گردن مصرف کنندهای افتاده که هم برای درآمد و هم برای مصرف سر وقت مالیات پرداخت کند و چرا دولت نبایستی مراعات حالش را بنماید؟
پیشنهادات:
در مباحث اقتصادی خرید و فروش باعث رونق اقتصادی میگردد چرا که زنجیرهی تولید و صنایع وابسته بههم تنیده شده است. جا دارد دولت به جهت راهاندازی چرخ اقتصاد به مصرف کنندههای نهایی احترام گذاشته و به نوعی مصرف را نهادینه نماید. راهکارهای متعددی برای تحرک اقتصاد بهنظر میرسد که اولین مورد میتوان تشویق مصرف کنندگان نهایی به خرید از بازارهای رسمی نمود.
بهطور مثال هر یک از مصرف کنندگان نهایی به هنگام خرید خودروهای داخلی بهطور متوسط بین ۲۰ میلیون ریال تا ۱۵۰ میلیون ریال مالیات بر ارزش افزوده بهمراه مبلغ ارزش آن خودرو پرداخت می نماید که این عمل خرید یک نوع محرک اقتصاد و افزایش منابع دولتی میباشد که در صورت خرید از بازار سیاه تنها قاچاق رونق گرفته و دو عامل محرک اقتصادی و منابع دولتی از بین خواهد رفت.
یکی از مشوقهای مالیاتی برای مصرف کنندگان نهایی کمک در عدم پرداخت مالیات عملکرد و یا حقوق می باشد .
بهطوریکه با ارائه مستندات و ورود اطلاعات در سیستم خرید وفروش فصلی به همان نسبت از پرداخت مالیات عملکرد وحقوق کسر گردد.
لازم بذکر است مالیات بر حقوق در بودجهی کل کشور به نسبت سایر منابع دولتی سهم ناچیز داشته که چشم پوشی دولت از این مالیات، سهم زیادتری ازبابت وصول مالیات بر ارزش افزوده دریافت خواهد داشت و در شفافسازی اطلاعات مالیاتی نقش بهسزایی خواهد داشت.
علاوه بر شفافیت مالیاتی در بخش ارائهی فاکتورهای خرید کالا وخدمات نسبت به تشویق مردم به استفاده از کالاهای اصالت دار و ایرانی خواهد نمود.