محمد جلائی- بعد از گذشت ماه ها از نهایی شدن برجام یا همان برنامه جامع اقدامات مشترک، تا چند روز دیگر بازار تحریم علیه ایران رسما برچیده می شود و غرب  نگاهی توامان تکریم بر پیکره ایران کهن می اندازد. دولت تدبیر و امید در ایستگاه های ابتدایی سفر چهار ساله خود سوار بر قطار مذاکره و گفت و گو شد و توانست بعد از  گذشت دو سال از دولت تدبیرش در ایستگاه توافق از قطار پیاده شود. با این امید که از این پس راه توسعه و پیشرفت کشور را با موانع کمتری ادامه دهد. روز های تحریم اما روز های بد زندگانی ایرانیانی بود که سال ها غم و رنج و هجران را در تاریخ پر مخاطره خود پشت سر گذاشته اند. روز هایی پر از رنج و غصه که عاقبت تدبیر آنها به دست شرابی دو ساله بود. یکی از بزرگ ترین دشواری هایی که جامعه ایران در دوران تحریم با آن رو به رو شد مشکل واردات منظم دارو بود. اگرچه دارو رسما در فهرست تحریم های تحمیل شده به ایران جایگاهی نداشت اما  به دلیل موانعی که تحریم های اقتصادی و بانکی مختلف، برای نقل و انتقال ارز و کالا ایجاد کرده بودند،  بیماران نیازمند درمان نیز علی رغم ادعای سامان دهندگان تحریم ها از تبعات تحریم در امان نبودند. بسیاری از دارو های بیماران خاص در ایران با کمبود شدید مواجه شد و دست نامرئی بازار سقف قیمت آنها را بالا تر از سقف درآمد بسیاری از بیماران نیازمند به دارو بنا کرد تا دست بیماران به دارو های مورد نیازشان نرسد. در این ایام، روز به روز بر تعداد این دارو ها که غالبا هم داروی بیماری های خاصی مثل ام اس و ... بود افزوده می شد و بیماران یا باید هزینه های سرسام آور خرید این دارو ها را متقبل می شدند یا باید به بازار سیاه دارو روی می آوردند که آن نیز خود یکی از تبعات منفی تحریم دارویی ایران بود. با کمبود دارو ها بازار سیاه و قاچاق که دارو های بسیاری را از طرق غیرقانونی وارد ایران می کرد جان تازه ای گرفت. این مسئله شرایط را از گذشته هم بدتر کرد. به گفته بسیاری از مصرف کنندکان دارو ها، دارو های تاریخ مصرف گذشته و تقلبی جای دارو های سالم و را که پشت مرز های کشور گیر افتاده بودند، گرفتند و شرایط برای بیماران نیازمند به دارو وخیم تر شد. روزنامه جهان اقتصاد برای بررسی بیشتر ابعاد تاثیر تحریم ها بر بازار داروی ایران به سراغ دو تن از فعالان حوزه تولید و توزیع دارو رفته است. سید مهدی سجادی، دبیر انجمن داروسازان در گفت و گویی با روزنامه جهان اقتصاد با اشاره به برخی کمبودهای دارویی در دوره تشدید تحریم ها گفت: «استفاده از ابزار تحریم از سوی برخی کشور ها برای تغییر جهت دادن سیاست های کشورهای دیگر در طول دهه های گذشته بارها شاهد بوده یم ولی موضوع تحریم دارو مقوله ای است که در کلیه قوانین و مقررات بین المللی نسبت به ممنوعیت آن اشاره شده است.» وی ادامه داد: «اما به رغم همه آن آنچه که در منشورهای مختلف بین الملی درج شده است، مردم ما با شدت یافتن قضایای هسته ای و ادبیات زورگویانه کشورهای غربی، به نوعی با این مسئله دست و پنجه نرم کردند و در واقع بروز نزدیک به ۳۰۰ قلم کمبود دارویی را می توان شاهدی مستند در این خصوص عنوان کرد.» سجادی افزود:« آنچه که در موضوع تحریم دارو جالب توجه است، تکذیب های سیاست مداران غربی در خصوص تحریم داروی ایران بود در حالی که این مسئله در آن مقطع زمانی بر خانواده های بیمارانی که در خیابان های شهر به دنبال یک داروی خاص سرگردان می شدند، پوشیده نیست. در آن زمان همه مردم شاهد بودندکه تامین داروی بیماران خاص با بحران مواجه شد و پس از آن بحران به تامین مواد اولیه دارویی هم رسید. این درحالی بود که ایران، ۹۶ درصد داروی مورد نیاز خود را تولید می کرد. اما وابستگی مواد اولیه به خارج، بحران را شدیدتر کرد.» تحریم دارویی ایران نظام دارویی ایران را با کمبود شدید مواجه ساخت و تاثیر بسیار زیادی بر تشدید بیماری بیماران خاص گذاشت. سید مهدی سجادی در مورد چگونگی اثر گذاری تحریم های اقتصادی بر دسترسی بیماران به دارو به نکات مهمی اشاره کرد. دبیر انجمن داروسازان گفت: «حتی اگر دارو به طور مستقیم مورد تحریم قرار نگرفته باشد، ولی تبعات تحریم نظام بانکی و نیز نوسانات شدید ارز، تکانه های سنگینی بر این بازار وارد کرد که عملا موجب تلاطم بازار و از هم پاشیدگی نظام عرضه و تقاضا در این حوزه گردید. اگر به خاطر داشته باشید در آن زمان علیرضا مرندی، وزیر اسبق بهداشت و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در نامه ای به بان‌کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل از این تحریم غیرمستقیم گله کرد و آن را غیرانسانی دانست. وی با اشاره به مشکلات واردکنندگان دارو اضافه کرد: «در آن مقطع زمانی، هزینه واردات دارو به علت افزایش هزینه‌های بانکی بخصوص هزینه حواله پول از آسیا توسط مجاری مختلف به کشور‌های اروپایی به علت تحریم های ناجوانمردانه بانکی حدود ۸ تا ۱۰ درصد افزایش یافته که مستقیما بر قیمت تمام شده دارو اثر گذار بود و طبیعتا مشکلاتی را برای تامین کنندگان دارو ایجاد کرد.» از جمله تاثیرات مخرب دیگری که تحریم دارویی بر اقتصاد ایران گذاشت افزایش قیمت دارو های تولیدی داخل کشور ببود. سجادی در تشریح این اتفاق و همچنین با اشاره به معضلات تولید کنندگان دارو تصریح کرد: «هرچند‌ کارخانه‌های داخلی، در مقطعی از زمان، ماده موثره دارو‌های تولیدی را با ارز مرجع تامین می‌کردند اما این کارخانه ها موارد دیگر تولید مانند مواد بسته بندی و مواد جانبی را با ارز‌های دیگر و اغلب ارز آزاد تامین می‌کنند، لذا هزینه تمام شده اکثر دارو‌های تولید داخلی نیز از ۱۰ تا ۴۰ درصد افزایش پیدا کرد.» سجادی تاکید کرد: «بنابراین باید بگوییم که کمبود و گرانی دارو، دو اثر مستقیم تحریم های غیر انسانی غرب در حوزه دارو بود و در این میان علاوه بر تامین کنندگان دارو، داروخانه های کشور که صف اول مراجعات مردمی و حلقه واسط میان بیمار و پزشک هستند، استرس و فشار روحی و وروانی شدیدی را تحمل کردند.» تحریم دارویی گرچه توجهی به ابعاد اخلاقی ندارد و رفتاری بسیار وحشیانه نسبت به یک جامعه است با این حال اقتصاد های توانمند اقتصاد هایی هستند که توانایی مقابله با آنها و همینطور انعطاف در برابر آنها را داشته باشند. در شرایطی که بساط تحریم ها در حال جمع شدن است و نظام دارویی ایران دیگر تحریمی را مقابل خود نخواهد داشت شرایط مهمی پیش روی اقتصاد داروی ایران است که نیل به اهداف در آن، نیازمند تصمیم گیری های درست و منطقی برای اصلاح دقیق نظام دارویی کشور است. دبیر انجمن داروسازان ایران در این باره اظهار داشت: «نظام دارو بخشی از نظام کلان اقتصادی است و بخواهیم یا نخواهیم از آن تاثیر می‌گیرد. بهترین راه حل برای حمایت از بیماران، تقویت اقتصادی و ساختاری نظام بیمه سلامت و کاهش اثرات افزایش قیمت دارو بر بیماران از طریق جبران هزینه‌های درمانی توسط بیمه‌ها است. باید دولت به بخش خصوصی و بلوغ آن اعتماد کند. ما به دنبال رشد بازار دارویی کشور نیستیم ولی مسئله این است که دولت باید از سهم ۵۵ درصدی خود کاسته و اجازه دهد بخش خصوصی بیش از گذشته در این بازار ایفای نقش کند.» در نهایت اما دبیر انجمن داروسازان ایران با ابراز امیدواری نسبت به برداشته شدن تحریم ها گفت: «در صورت برداشته شدن تحریم های بانکی، مسیر تراکنش های مالی میان تامین کنندگان دارو و شرکای خارجی هموار شده و با کاهش هزینه های غیر مستقیم، وضعیت دارو به شرایطی بهتر از آنچه که امروز شاهد آن هستیم تبدیل شود.» به گفته دبیر انجمن داروسازان، سهم جهانی هزینه‌های دارویی ایالات متحده از ۴۱ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۳۱ درصد در سال ۲۰۱۵ و سهم هزینه‌های ۵ کشور اروپایی (آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و انگلستان) از ۲۰ درصد به ۱۳ درصد در همین دوره زمانی رسیده است. این تغییرات نشان می دهد که ما باید از فرصت پساتحریم به شایستگی استفاده کرده و با تقویت زیر ساختهای سلامت در کشور ، اولویت سرمایه گذاری ها را بر پیشگیری از بیماری ها متمرکز کنیم. تاثیر تحریم ها را بر افزایش توانمندی های اقتصادی نمی توان نادیده گرفت. بسیاری از کارشناسان بر این عقیده اند که اگر چه تحریم ها تاثیرات مخربی بر بدنه اقتصاد ایران وارد آورد با این حال تحریم ها آموخته های بسیاری برای اقتصاد ایران داشته است. در این باره  علیرضا مناقبی، رئیس مجمع واردات با اشاره به توانمندی های اقتصادی کشور اظهار داشت: اگر تحریم، مؤثر و برای دشمنان کارگشا بود همان سال‌های اول انقلاب‌، اهداف آنها را محقق می ساخت چه برسد به اکنون که اقتصاد کشور راه‌های بی اثر کردن تحریم‌ها را آموخته است. ما دراین دوران نشان دادیم که علی رغم همه خطاهای دوباره آزمودن برخی تجربه ها، می توانیم با تدبیر فشار تحریم‌ها را مدیریت کنیم. به هرحال هرچند تحریم ها هزینه های سنگینی بر اقتصاد کشور تحمیل کرد اما بی شک سبب تقویت عزم ملی همه صنایع کشور برای خلاقیت بیشتر و خودکفایی شد. وی ادامه داد: البته از نظر اقتصادی تحریم به آن شکل که مستقیم به حوزه دارو فشار وارد کند نبود ولی به طور غیرمستقیم به شکل جدی وجود داشت. آن هم به این است که گشایش اعتبار (LC ) نمی‌شد. و شرکت‌های دارویی ناچار بودند از طریق صرافی‌ها و حواله‌ای ارز بفرستند و شرکت ها چشم براه اختصاص ارز دولتی از سوی بانک مرکزی برای ورود مواد اولیه دارو و نیز ورود داروهای خاص بودند. تحریم های غرب علیه جمهوری اسلامی با تا چند روز آینده برچیده خواهد شد و راه برای ورود دارو های بیماران خاص به کشور باز می شود. با این حال زخم ناشی از نایاب شدن داروها بر جسم و روان بیماران و خانواده هایشان به این زودی ها التیام نخواهد یافت.