مرتضی ابراهیمی- جمع آوری، جلب و جذب انواع سپردهها و تخصیص آن برای تامین نیاز های مالی فعالیتهای گوناگون اقتصادی از مهمترین عملیات بانکی به شمار میرود. بسیاری از بانکها در جریان فعالیتهای اقتصادی خود، به دلایل گوناگون که گاهی از حیطه کنترل آنها خارج است، دچار کمبود نقدینگی میشوند.
زمانی که یک بانک در دوران شکوفایی اقتصادی قرار دارد با اعطای تسهیلات میتواند دامنه داراییهای خود را افزایش دهد، لیکن در دوران رکود و کمبود نقدینگی نمیتواند به سادگی این دارایی ها را به وجوه نقد تبدیل کند. به همین علت با وجود داشتن داراییهای گوناگون، تنها به دلیل نداشتن نقدینگی لازم، قادر به ادامه فعالیتهای اقتصادی و ایفای تعهدات خود نیستند و ممکن است با ریسک نقدینگی روبه رو شوند. با توجه به این که روشهای رایج جذب نقدینگی نمیتواند به طور کامل پاسخگوی نیاز بانکداران باشد، استفاده از ابزارهای نوین تجهیز منابع و اجرای آن در نظام بانکی ایران به منظور مدیریت نقدینگی امری ضروری است. برای این منظور شناسایی ابزارهای نوین تجهیز منابع و استفاده از تجارب سایر کشورها نقش مهمی در گسترش و رونق منابع بانکی و تحول نظام بانک داری ایران خواهد داشت.
در سالیان گذشته بانکهای ربوی و غیر ربوی در کشورهای مختلف برای تجهیز منابع به بازار سرمایه روی آوردهاند و محصولات و ابزارهای مختلفی را در این حوزه طراحی و خلق کردند که از جمله میتوان اوراق بهادار با پشتوانه دارایی و اوراق بهادار با پشتوانه وام رهنی اشاره کرد. اولین اوراق بهادار با پشتوانه وام رهنی در سال ۱۹۷۰ از بازار ثانویه وام رهنی امریکا به وجود آمد که بعدها انتشار این اوراق در کشورهای اسلامی با استقبال فراوان روبهرو شد. افزایش تمایل نسبت به پدیده اوراق بهادارسازی داراییها و بدهیها در بخش بانکداری حاکی از سلامت این محصول مالی در بازار جهانی است. از این رو بانکهای ایران برای همگام شدن با دگرگونی و تکامل مالی، میبایست در گسترش آن، البته در محدوده شریعت اسلام بکوشند.
۱۰ سال بعد از آمریکا، کشورهای اسلامی مانند مالزی نیز از این ابزار استفاده کرد. در آن زمان بانکهای اسلامی برای غلبه بر مسائل نقدینگی، به استفاده از این نوع ابزارها روی آوردند. و در آن زمان مالزی از اوراق بهره به نام گواهی سرمایهگذاری دولتی استفاده کرد. در ادامه در سال ۱۹۹۲ دولت مالزی نوعی اوراق قرضه را عرضه کرد که در طراحی آن از بیعالعینه و بیعدین استفاده کرده بود.
از طرف دیگر در ایران با توجه به افزایش بدهی بانکها ناشی از اضافه برداشت از بانک مرکزی، استفاده از ابزارهای نوین تأمین مالی و اجرایی آن در بانکداری اسلامی ایران به منظور مدیریت نقدینگی امری ضروری است. بانکها میتوانند از راه انتشار این اوراق، به تأمین نقدینگی و جایگزین کردن این روش به جای اضافه برداشت از بانک مرکزی اقدام کنند.