مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی مطرح کرد:
گروه امورزیربنایی-مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به این که وزارت جهاد توانسته ظرف چهار سال اخیر در مجموع ۲۴ درصد میزان بهره‌وری آب را افزایش و ۴٫۵ میلیارد متر مکعب آب صرفه جویی کند، گفت: نسخه حل بحران آب، استمرار رشد بهره‌وری کشاورزی است.
به گزارش جهان اقتصاد به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وزارت جهاد کشاورزی، امروزه آب به چالشی جدی برای تولید و اولویتی مهم برای دولت و مردم تبدیل شده است. در چند سال اخیر نیز در گوشه و کنار کشور هشدارهایی در مورد بحران آب و تبعات آن از ناپایداری تولیدات کشاورزی گرفته تا مهاجرت و کوچ مردم توسط برخی کارشناسان و مسولان به گوش می‌رسد.
خشکسالی های پی در پی و تغییرات اقلیمی از یک سو و بحث های مدیریتی، استحصال بی رویه از منابع آب ظرف چند دهه اخیر و افزایش جمعیت از سوی دیگر راهکارها، تصمیم گیری ها و برنامه های جدید و خلاقانه ای را در عرصه های اقتصاد، مصرف و چگونگی بهره برداری از این عامل حیاتی می‌طلبد. در این میان اما راه حل های اساسی چیست؟راه حل هایی که کشور را از نقطه بحران آب دور کند و آرامش نسبی را به عرصه تولید و زندگی بازگرداند.
محمد حسین شریعتمدار راه نجات آب کشور را در وهله نخست در افزایش بهره وری به ویژه در بخش کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف کننده و همچنین تدوین یک برنامه ملی می داند که نیاز به اتحاد همه دستگاه ها و نهادها و عموم مردم دارد.
شریعتمدار می گوید در دولت یازدهم بخش کشاورزی با اتخاذ سیاست ها و برنامه هایی همچون تغییر فصل کشت، بعضی محصولات از بهاره به پاییزه و انتقال تکنولوژی های نوین، عملکرد مثبت و موفقی داشته تا جایی که توانسته ظرف چهار سال اخیر در مجموع ۲۴ درصد میزان بهره وری آب را افزایش و ۴٫۵ میلیارد متر مکعب آب صرفه جویی کند.
وی معتقد است چنانچه روند افزایش بهره وری با همین آهنگ پیش برود تا پایان برنامه ششم توسعه کمر بحران آب می شکند.
** اعتراف شجاعانه به بحران آب
مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه اکنون وضع آب به گونه ای است که همه چیز در نقطه انتهای چالش قرار دارد، گفت: یعنی کشور بیش از این تحمل افزایش بهره برداری و ادامه شرایط موجود را ندارد.یکی از اقدامات مفیدی که دولت یازدهم انجام داد اعتراف شجاعانه به بحران آب بود. تا قبل از این، هیچ دولتی چنین اعترافی نکرده بود و چنان با آب رفتار می کردند که گویا این منبع هیچگاه تمام نمی شود.
وی در توضیح اینکه چطور شد که آب به نقطه بحرانی رسید؟ تصریح کرد: در کل مشکلات کم آبی ناشی از ۵۰ سال استحصال، بهره برداری و مصرف و عدم تدبیر در زمینه منابع آبی و بی توجهی به نحوه مصرف در همه حوزه ها، بی توجهی به برخی هشدارها و علائم کم آبی و خشکسالی، تصمیمات سیاسی و دخالت های غیر مسوولانه است. ما تا قبل از دهه ۴۰ صادرکننده گندم بودیم، اما در سال ۱۳۳۸ به خشکسالی شدیدی برخورد کردیم و در دهه ۴۰ نیز گرفتار قانون اصلاحات اراضی شدیم.پس از اصلاحات اراضی، استراتژی توسعه ملی رفت به سمت استفاده هر چه بیشتر از منابع انرژی، آب، خاک، مراتع و جنگل ها.نگاهی به آمارها و اعداد نشان می دهد که در سال ۴۵ حدود ۲۲ دشت ممنوع داشتیم که نباید در آن چاه حفر می شد و اکنون به علت بهره برداری های بی رویه و افت آب سفره های زیر زمینی، حدود ۳۵۰ دشت ممنوعه داریم.تعداد چاه های کشاورزی در اوایل دهه ۵۰ نزدیک به ۴۷ هزار حلقه بود و امروز ۸۰۰ هزار حلقه است که گفته می شود ۳۵۵هزار حلقه آن ، غیرمجاز است.همچنین در آن دوره از هر چاه ۱۹۰ هزار متر مکعب آب استخراج می شد و اکنون این عدد رسیده به ۵۷ هزار مترمکعب با عمق و هزینه استحصال بیشتر.
شریعتمدار ادامه داد: از طرفی منابع آب های سطحی بسیار کم شده و اگرچه میانگین درازمدت روان‌آب‌ها نزدیک به ۸۸ میلیارد مترمکعب است اما این مقدار در پنج سال اخیر به ۴۸ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. در این میان بخش کشاورزی به علت گستردگی، بزرگترین مصرف کننده آب و متضررترین بخش نسبت به صنعت و شرب محسوب می شود. در دنیا هم بخش کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد به طوری که ۷۰ درصد آب، صرف کشاورزی می شود.
وی درباره صادرات محصولات کشاورزی گفت: گاهی ما مازاد تولید داریم و باید برای محصولات مشتری پیدا کنیم. برای مثال در بخش باغبانی نمی توان درختان سیب را قطع کرد و باید راهی برای صادرات این محصول پیدا کنیم. البته وزارت جهاد کشاورزی، استراتژی بازار در ازای بازار را مطرح کرده که فکر خوبی است، اما در مورد محصولات زراعی باید ببینیم صادرات به ازای هر متر مکعب آب چقدر تمام می شود. اکنون در دنیا ارزشگذاری هر متر مکعب آب در کشاورزی یک دلار تا ۱٫۲ دلار است. بنابراین صادرات باید با توجه به درآمد ملی و قمیت جهانی آب صورت گیرد و لازم است یک سقفی برای آن بگذاریم.
** در ایران ارزشگذاری آب انجام نشده است
مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه در ایران ارزشگذاری آب انجام نشده است، اظهار کرد: در ایران به طور متوسط هزینه آب برای تولید هر کیلو گرم محصول ۴۰ سنت می شود. این عدد منهای ارزش ذاتی آب است.
وی درباره تجارت آب مجازی گفت: برخی معتقدند آب مجازی چندان در مدیریت آب کشور موثر نیست، اما همه موافقند که در مراحل ترمیم منابع آبی، یکی از روش های موثر است.بدین معنی که نگران واردات محصولات پر آب بر نباشیم و آب مازاد را صرف تولید محصولات کم آب بر و ارزآور کنیم.
شریعتمدار با اشاره به میزان تجارت آب مجازی تصریح کرد: به طور متوسط سالانه ۳۵میلیارد متر مکعب آب وارداتی و حدود ۵ میلیارد متر مکعب آب صادراتی داریم.در این زمینه، الگوی کشت به ما کمک می کند که چه محصولاتی تولید و در کجا باید صرفه جویی آب داشته باشیم. وزارت جهاد کشاورزی باید الگوی کشت را تنظیم کند تا بتواند جوابگوی حلقه آب مجازی باشد. از طرفی الگوی کشت باید در راستای منافع اقتصادی کشاورزی تعیین شود و در این صورت کشاورزان آن را اجرا خواهند کرد.
وی با ارائه راهکارهایی برای رفع بحران آب افزود: در وهله نخست باید قبول کنیم که بحران آب باید در کشور حل شود و الزامات آن را بپذیریم. الزامات این است که برنامه ملی برای راهکارها تدوین کنیم و همه دستگاه ها و مردم برای اجرای راهکارها با هم متحد شوند. در این برنامه ملی، جایگاه هر یک از دستگاه ها و وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی و مجلس باید مشخص شود. این دستگاه ها در حال حاضر به دنبال بحران هستند، اما در بخش خودشان فعالیت می کنند و ارتباطی با سایر دستگاه ها ندارند.
شریعتمدار ادامه داد: در قدم بعدی از افت سطح آب های زیر زمینی باید جلوگیری شود.اکنون بخش کشاورزی در این مسیر حرکت می کند و کشت پاییزه بعضی از محصولات مانند چغندر قند از سیاست ها و برنامه های وزارت جهاد کشاورزی به منظور صرفه‌جویی در آب های زیر‌زمینی است. در کشت پاییزه چغندرقند پنج هزار متر مکعب و در کشت بهاره ۱۲ هزار متر مکعب آب مصرف می شود. سال گذشته ۹ هزار هکتار کشت پاییزه چغندر داشتیم و در سال زراعی جاری برای حدود ۳۳ هزار هکتار کشت پاییزه این محصول برنامه ریزی شده است. این راه حل باید در مورد دانه های روغنی مانند کلزا هم اجرا شود.در واقع الگوی کشت را باید به گونه ای تنظیم کرد که از بارندگی های فصل پاییز، زمستان و بهار بهره گیری بیشتری شود.
**افزایش ۲۴ درصدی بهره وری آب کشاورزی
مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به اقدامات انجام شده طی چهار سال اخیر در حوزه بهره وری آب گفت: بهره وری آب کشاورزی ۲۴ درصد افزایش یافته است، یعنی هر سال ۶ درصد افزایش بهره وری آب در این بخش داشتیم که معادل صرفه جویی ۴٫۵ میلیارد متر مکعب آب است. باید گفت تنها راه نجات کشور در مرحله نخست افزایش بهره وری آب کشاورزی است، زیرا همانطور که اشاره کردم بخش کشاورزی بیشترین میزان آب را برای تولید مواد غذایی مصرف می کند و از سوی دیگر راه حل هایش برای بهینه کردن مصرف آب با استقبال ذینفعان روبرو می شود.
وی با ارزیابی مثبت از روند صرفه جویی در بخش کشاورزی ادامه داد: روند صرفه جویی آب در حوزه کشاورزی عالی است و اگر در طول برنامه ششم توسعه همین روند ۶ درصدی بهره وری آب در هر سال ادامه پیدا کند در پایان این برنامه ۲۲ میلیارد مترمکعب آب صرفه جویی می شود و کمر بحران آب می شکند.
شریعتمدار با تشریح نقش تکنولوژی‌های نوین در افزایش بهره وری آب گفت: یکی از راهکارها برای افزایش بهره وری و رفع بحران آب، استفاده از تکنولوژی های نوین و ارقام جدید در بخش کشاورزی است. ما در کشور باید نهضت انتقال تکنولوژی را در بخش کشاورزی و صنعتی راه اندازی کنیم.خوشبختانه نهضت انتقال تکنولوژی به کشور در دولت یازدهم آغاز شده و اکنون در حوزه کشاورزی قرار دادهای خوبی با موسسه های بین المللی ایکاردا و سمیت برای دستیابی به ارقام جدید زراعی منعقد شده است و یک نمونه موفقیت آمیز انتقال تکنولوژی مربوط به تولید چغندر قند و شکر در کشور در سال گذشته است.ما در سال ۹۵ بعد از حدود ۱۲۰ سال به رکورد تولید یک میلیون و ۶۴۳ هزار تن شکر از چغندر قند و نیشکر دست یافته ایم. بر اساس تحلیل ها، با استفاده از ارقام و روش های جدید با وجود کاهش سطح زیر کشت، عملکرد تولید چغندر از ۲۷ تن به ۵۴ تن در هر هکتار در سال ۹۵ افزایش داشته است.نکته مهم این است که بهره وری آب یعنی میزان تولید شکر به ازای هر متر مکعب آب با تقریبا ۳ برابر افزایش از ۲۲۰ گرم در سال ۸۱ به ۶۰۰ گرم در سال ۹۵ رسیده و در کشت پاییزه خوزستان نیز میزان بهره وری آب به ۱٫۵کیلوگرم به ازای هر متر مکعب آب افزایش یافته است.این نمونه نشان می دهد که بخش کشاورزی می تواند به حل بحران آب کمک کند. همچنین با استفاده از تکنولوژی های نوین می توان ضایعات آب را کاهش داد.
وی در توضیح آب محور بودن برنامه ششم اظهار کرد: در برنامه ششم توسعه برای آب اهدافی تعیین شده، اما این که همه قبول کنند بحران آب در کشور وجود دارد و برای رفع آن باید متحد شوند من چنین استنباطی از آن ندارم. در مجموع می توان گفت استراتژی های ترسیم شده در این برنامه متناسب با بحران آب کشور نیست.
