مهدی کریمی تفرشی
رئیس هیات مدیره تعاونی تولید کنندگان موادغذایی
گیاه تراریخته به گیاهی گفته می‌شود که ساختار ژنتیکی آن از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته باشد. این تغییر معمولاً جهت بهبود مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماری‌های گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهره‌وری کشاورزی صورت می‌گیرد. معمولا هدف از مهندسی ژنتیک در گیاهان انتقال یک یا چند ژن به گیاه می‌باشد که در صورت موفقیت یک ویژگی جدید به گیاه می‌بخشند.
شایع‌ترین محصولات تراریخته سویا، ذرت، پنبه و کانولا هستند و مهم‌ترین دستکاری ژنتیکی مقاومت آنها در برابر علف‌کش‌‌ها و آفات گیاهی است. در دو دهه اخیر مهندسی ژنتیک با استفاده از علم بیوتکنولوژی نوین باعث تولید محصولات تغییر ژنتیک یافته یا تراریخته در جهان شده است. در این روش با استفاده از دی. ان. ای نوترکیب ژن‌های جدیدی به گونهٔ مورد نظر منتقل می‌شود تا ویژگی مطلوبی در آن به وجود آورد در حالیکه انتقال آن با روش‌های سنتی امکان پذیر نیست.
دانشمندان با دستکاری ژن‌های یک گیاه، گونه‌ای از آن را به وجود می‌آورند که نسبت به گونه طبیعی، محصول بیشتری تولید می‌کند، یا برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی را که نوع طبیعی فاقد آن است، دارا می‌باشد.
مراحل تولید این نوع محصولات شامل:
- یافتن صفات تازه
- دستیابی به ژن‌ها
- الحاق ژن تازه به ژنوم گیاهی
- دالان‌های رشد و گلخانه‌های خودکار
- کاشت با تراکتور هوشمند
- زمان آشکارشدن ژن‌ها فرامی‌رسد
فواید محصولات تراریخته:
- تولید محصولات قوی تر: محصولات تراریخته در برابر بیماری‌ها مقاوم هستند.
- محافظت محیط در برابر سموم: به دلیل اینکه محصولات تراریخته نیاز کمتری به سم پاشی از طریق مواد شیمیایی دارند باعث محافظت محیط در برابر سمپاشی و آفت‌کش‌ها می‌شوند.
- ماندگاری بیشتر محصولات: با تغییر در ساختار ژنی این محصولات، بدون نیاز به ماده اضافه‌ای محصولات مدت زمان بیشتری با کیفیت باقی می‌مانند.
- جنگل زدایی کمتر: با افزایش جمعیت دنیا، نیاز به تخریب جنگل‌ها بیشتر می‌شود اما اگر غذای کافی برای این جمعیت فراهم شود نیازی به جنگل زدایی نیست.
- کاهش گرم شدن زمین: در صورت دستکاری ژنتیکی گیاهان آنها می‌توانند دی اکسید کربن بیشتری مصرف کرده و اکسیژن بیشتری را به اتمسفر برسانند که پدیده گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد و باعث کاهش گرم شدن زمین می‌شود.
- کاهش قیمت غذا: اگر تولید محصولات زیاد شود قیمت آنها کاهش می‌یابد.
- تولید محصولات جدید: با دستکاری ژنتیکی محصولاتی به دست می‌آید که می‌توانند در هر محیطی رشد کنند. مثلاً تولید گوجه فرنگی در زمین نمکی.
- مقاومت در برابر حشرات: این محصولات به دلیل مقاومت در برابر حشرات نیاز کمتری به حشره کش‌ها دارند.
مضرات محصولات تراریخته:
- واکنش آلرژیک: دستکاری ژنتیکی باعث ایجاد پروتئین هایی در گیاه یا جانور جدید می شود که ممکن است برای بدن انسان به عنوان عامل بیگانه شناسایی شده و منجر به ایجاد واکنش آلرژیک شود.
- نامناسب برای محیط زیست: بقایای این جانداران برای محیط زیست نامناسب است و تا مدت ها به صورت مخفی در طبیعت باقی می ماند.
- کاهش تنوع زیستی: تغییرات ژنتیکی باعث آسیب به برخی ارگانیسم ها (مانند آفات و حشرات) در اکوسیستم می شود و از تنوع زیستی آن ها می کاهد.
- کاهش کارایی آنتی بیوتیک ها: به دلیل تغییرات ژنتیکی، این محصولات به ویروس ها و باکتری ها مقاوم می شوند؛ خاصیت آنتی بیوتیکی خود را در بدن اعمال می کنند و از کارایی آنتی بیوتیک های دارویی می کاهند.
- طعم غیر متداول: به دلیل تغییر در ساختار این محصولات، طعم متفاوتی خواهند داشت.
- نامناسب از جهت تغذیه ای برای انسان ها: این محصولات باعث ایجاد بیماری های جدید در انسان می شوند و در بسیاری از گونه های حیوانات مانند موش ها و پروانه ها باعث مرگ شده اند.
- سلاح بیولوژیک: بسیاری از کشورها از این محصولات به عنوان سلاح بیولوژیک برعلیه دشمنان خود استفاده می کنند.
- با وجود مزایایی که برای محصولات تراریخته بیان می شود افراد به یک دلیل مهم از مصرف آن سرباز می زنند: محتوای مواد مغذی. بر اساس پژوهش های صورت گرفته دلایل محکمی وجود دارد که محتوای مواد مغذی در مواد غذایی تراریخته به مراتب کمتر از مواد غذایی غیر تراریخته است. در محصولات غیر تراریخته سطح بالاتر آنتی اکسیدان ها، مواد مغذی بالاتر، انرژی بیشتر و پروتئین سالم تر، عملیات کشاورزی بهتر همگی منجر به محصولات بهتری به نسبت محصولات تراریخته می شود.
- به استناد اظهارنظر صریح سازمان بهداشت جهانی یکی از دلایل مقاومت انسان نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها، استفاده از محصولات تراریخته است. دلیل این موضوع این است که به محصولات تراریخته ژن مقاومت نسبت به آفات، عوامل میکروبی یا بیماری‌های گیاهی منتقل می‌شود.
با وجود اینکه اصلاح ژنتیکی محصولات، مشکل گرسنگی و سوء تغذیه در جهان را برطرف می کند اما هنوز بسیاری از کشورها از ورود چنین محصولاتی به کشورشان جلوگیری می کنند. با بررسی مزایا و مضرات روش های اصلاح ژنتیکی شاید بتوان به این نتیجه رسید که این محصولات برای سرمایه داران، تولیدکنندگان، کشاورزان و دولت ها از نظر اقتصادی به صرفه تر و مناسب تر است. اما اظهار نظر قطعی در خصوص محصولات تراریخته هنوز به تحقیقات و بازنگری بیشتر نیاز دارد.
