کدخبر: 48296
20:04
1395/09/17
علی صافی-برجام نه فقط مهم‌ترین دستاورد دولت حسن روحانی و شخص او در فضای سیاسی کشور، که نشان دولت او و مهم‌ترین سرمایه‌اش برای تداوم مسیر است. اوصاف برجام اما از این هم فراتر می‌رود، این معاهده سیاست خارجی در واقع کانون منازعات نیروهای مختلف سیاسی در ایران است. جایی که دو دیدگاه کاملا متضاد و رقیب نسبت به مهم‌ترین مسائل سیاسی به یکدیگر می‌رسند. یک دیدگاه بر لزوم عادی سازی روابط کشور با جهان، تنش‌زدایی از روابط خارجی و حرکت در چارچوب عرف‌ها و قوانین بین‌المللی پای می‌فشارد و دیدگاه دیگر بر لزوم خاص ماندن در عرصه بین‌الملل و بر دوش کشیدن پرچم شعارها و آرمان‌ها ولو به قیمت ایجاد تنش تاکید دارد. دیدگاه دوم عرف‌ها و قوانین بین‌المللی را از ریشه ناعادلانه می‌داند و از این رو نه تنها عمل در چارچوب آن را توصیه نمی‌کند که در بسیاری موارد شکستن و خروج برآن‌ها را لازمه موفقیت می‌داند. این دو دیدگاه در طول مبارزات انتخاباتی سال ۹۲ در دو نامزد محوری تبلور یافتند و حتی بعد از غلبه حسن روحانی بر سعید جلیلی جدال این دو خاتمه نیافت. در همه سال‌هایی که حسن روحانی و دولتش مذاکره با غرب را پیش بردند، اردوگاه رقیب همه توان خود را در قالب ابزارهای سیاسی و رسانه‌ای بر علیه کلیت این روند به کار گرفت. کار برجام اما در نهایت در عرصه مذاکره با طرف‌های خارجی به سامان رسید و در صحنه سیاست داخلی هم با یاری ائتلافی گسترده از اصلاح‌طلبان و اعتدالیون و راست میانه تصویب شد. دستاورد برجام نقش به سزایی در کاهش قدرت مخالفان دولت در سپهر سیاسی کشور داشت. شکست مخالفان دولت در انتخابات مجلس دهم و تقویت اصلاح‌طلبان به عنوان موتلفان درجه یک دولت در این مجلس مهم‌ترین نشانه چنین روندی بود. این روند در ماه‌های بعد از انتخابات مجلس نیز تداوم یافت و این بار دولت سعی داشت تا برجام را مبدل به گشایشی در سایر حوزه‌ها به خصوص حوزه اقتصادی نماید. راهی که البته ساده نبود. پیچیدگی مناسبات ایران و غرب به خصوص آمریکا و ساختاری که بر مبنای تضاد و دشمنی در دو کشور شکل گرفته بود مسائل زیادی را در روند اجرای برجام به وجود آورد. تحریک و کوشش مخالفان قدرتمند داخلی و بین‌المللی برجام در ایالات متحده بر دشواری و بغرنج بودن شرایط افزوده بود، از این جهت کار اجرای برجام کند و با دشواری پیش می‌رفت. کار اما ازجایی گره خورد که کمتر کسی فکر آن را می‌کرد. در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده و بر خلاف تمام پیش‌بینی‌ها دونالد ترامپی به پیروزی رسید که نگاه چندان خوشایندی به برجام نداشت. او شخصیت سیاسی نبوده است و در طول تبلیغات انتخاباتی خود هم آن قدر اظهارات ضد و نقیض در مورد برجام داشته، که حدس زدن دقیق رویکرد او و دولتش دشوار باشد. اما دو چیز از هم اکنون واضح است نخست آن که سیاست او با سیاست دولت اوباما که بر تنش‌زدایی با ایران تاکید داشت، متفاوت است و دیگر این که چهره کابینه او و مقاماتش ضدایرانی خواهد بود. همه این موارد برای فروبردن سرنوشت برجام در هاله‌ای از ابهام کافی بود. در شرایطی که مقامات دولت یازدهم ترجیح می‌دادند با سیاست سکوت و انتظار با به قدرت رسیدن ترامپ مواجه شوند، تمدید قانون قدیمی تحریمهای ایران که به قانون داماتو مشهور است در کنگره آمریکا و سپس اعلام این که اوباما این تصمیم را تایید خواهد کرد، اعتراض شدید مقامات عالی تهران را به دنبال داشت. حسن روحانی نیز که در مراسم روز دانشجو با هجمه تشکل‌های دانشجویی اصولگرا به برجام مواجه شده بود ضمن تاکید بر این که این اقدام نقض برجام است، ترجیح داد تاکید کند که تمام مفاد این توافق به تایید مقام معظم رهبری هم رسیده است. روز گذشته هم خبر رسید که هیئت نظارت بر اجرای برجام در غیاب وزیر امور خارجه و به ریاست شخص رئیس‌جمهور جلسه‌ای ۵/۲ ساعته را به منظور بررسی اقدامات متقابل ایران در صورت تخلف دولت اوباما تشکیل داده و اقدامات مختلفی را با توجه به سناریوهای گوناگون در نظر گرفته است.
*کارشناسان : نفس تمدید داماتو، نقض برجام نیست
اما در میان کارشناسان هم دیدگاه مختلفی در مورد تمدید قانون داماتو و نسبت آن با برجام وجود دارد. سیدحسین موسویان از اعضا پیشین تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران در دولت اصلاحات و از چهره‌های دیپلماتیک نزدیک به میانه‌روها روز گذشته در در گفتگو با مهر دیدگاه خود را در قبال این مسئله ارایه کرده است.
موسویان گفته است: «این قانون تحریم ۱۰ ساله معروف به ایسا مربوط به سال ۱۹۹۶ است که در سال ۲۰۰۶ یکبار تمدید شده و اکنون هم کنگره آمریکا برای یک دوره ده ساله دیگرتمدید شد و اگر همه چیز طبق برجام درست پیش رود باید این قانون تا ۷-۸ سال دیگر منقضی شود ،ایران هم پروتکل الحاقی را در مجلس تصویب کند و تحریم های تسلیحاتی هم برداشته شود. تحریمهای این قانون هم عمدتا مربوط به تحریم سرمایه گذاری شرکت های آمریکایی در صنعت نفت ایران است و موضوعات تروریسم و حقوق بشر هم بهانه قانون است.
موسویان با اشاره به اینکه سومین نکته این است که این قانون بعد از اجرایی شدن برجام یعنی حدود یکسال است که هم بقوت خود باقی بوده، افزود: با این تفاوت که رییس جمهور آمریکا مواردی که ناقض برجام بوده را تعلیق کرده است و اکنون هم باید همین کار را انجام دهد. در این صورت تاثیری بر اجرای برجام نخواهد گذاشت.»
وی گفت: برجام مانع امریکا و ایران و سایر قدرت ها نیست که تحریمهای جدید غیر هسته ای درسایر موضوعات مورد اختلاف مثل تروریسم و حقوق بشر علیه هم اعمال کنند.
وی با بیان اینکه درمورد تمدید قانون تحریم ۱۰ ساله توسط کنگره آمریکا، هر گونه اقدام جمهوری اسلامی باید موکول به بعد از تصمیم دولت اوباما شود، تصریح کرد: چنانچه دولت اوباما بخش های مربوط به تحریم های هسته ای در لایحه مذکور را بلا اثر کرد که در اجرای برجام خللی وارد نخواهد شد. اما اگر دولت اوباما با اجرای کل قانون بدون هیچ تغییری موافقت کرد و هیچ بخشی از آن را تعلیق نکرد معنی آن این است که آمریکا بطور یکپارچه از دید کارشناسی حقوقی معتقد است که هیچ بخشی از این قانون نقض برجام نیست. اینجاست که اولین چالش جدی حقوقی ایران و آمریکا در مورد نحوه اجرای برجام آغاز خواهد شد. »
اما این تنها دیدگاه کارشناسی نیست که صرف تمدید قانون داماتو را نقض برجام نمی‌داند. حمید بعیدی‌نژاد سفیر کنونی ایران در لندن و رئیس گروه کارشناسی ایران در مذاکرات هسته‌ای هم در یادداشتی که در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرد کوشید توضیح دهد که نفس تمدید قانون داماتو به معنی نقض برجام نیست و در صورتی این اقدام نقض صریح برجام است که موارد مرتبط با هسته‌ای آن توسط رئیس جمهور آمریکا تعلیق نشود. بعیدی‌نژاد می‌نویسد : «کشورمان در خصوص واکنش مناسب به این اقدام بررسی‌های لازم را در دستور کار دارد، ولی بعضی از رسانه‌ها به نادرستی تمدید این قانون را به طور اتوماتیک به معنای برگشتن تحریم‌ها معنا کرده‌اند. این تفسیر قطعا ناصحیح است. درست است که در صورت امضای مصوبه مجلسین توسط رئیس جمهور، این قانون اعتبار قانونی خواهد داشت، اما برگرداندن تحریمهای مندرج در ISA نیاز به تصمیم مستقل و جداگانه‌ای توسط دولت دارد که چنین تصمیمی اگر اتخاذ شود بی‌شک نقض برجام خواهد بود.»
*روزهای دشوار حسن روحانی
دولت باراک اوباما به احتمال قریب به یقین بخش‌های مرتبط با هسته‌ای را در قانون داماتو تعلیق خواهد کرد. با این حال این مسئله به خودی خود چندان مهم نیست. عمر دولت اوباما رو به اتمام است و دولتی به جای آن بر سرکار خواهد آمد که ممکن است تعلیق موارد مرتبط با هسته‌ای داماتو را در دستور کار نداشته باشد یا آن که دست به اقدامات دیگری برای تخریب برجام بزند. دولت یازدهم در ماه‌های پایانی عمر خود قرار دارد و وارد آمدن خدشه بر برجام ممکن است موقعیت آن را در انتخابات ریاست جمهوری آینده متزلزل کند. مخالفان داخلی دولت هم فرصت حمله به دولت به دلیل اقدامات تندروها در آمریکا را مغتنم خواهند شمرد و همه این مسائل می‌تواند امنیت و ثبات مورد نظر دولت برای سامان دادن به اقتصاد کشور را دچار مشکل کند. دولت روحانی از ابتدا کاری بسیار دشوار در پیش داشت اما این روزها ماموریت آن بسیار سخت‌تر می‌نماید. چیزی شبیه بردن بار شیشه در بازار پرصدا و برخورد مسگرها!
