علیرضا ورچه-گروه فرهنگی
همایش «اخلاق در نهادهای مدنی» به دعوت حامیان جامعه مدنی و با حضور خانم فریده غیرت و آقایان مقصود فراستخواه، سید جواد میری و بهزاد رحمانی در سالن اجتماعات سندیکای شرکت های ساختمانی ایران برگزار گردید.
مهندس عطاریان ریاست هیات مدیره «حامیان جامعه مدنی (حجم)» در ابتدای همایش ضمن عرض سلام خدمت مدعوین و شرکت کنندگان گفتند: این همایش مربوط به اخلاق در نهادهای مدنی است که بحثی بسیار گسترده و مفصل است که باید تاکید فراوانی بر آن کرد. از نظر من اخلاق یعنی رعایت کاری که رواست .
وی افزود: ما داریم به سمت برقراری شورای مرکزی جامعه مدنی ایران حرکت میکنیم و در این مسیر باید بدانیم که چگونه اخلاق را رعایت کنیم و رفتار و کردارمان و فعالیتمان در مسیر رسیدن به تعالی و تکامل اخلاقی باشد.
در ادامه جلسه سرکار خانم غیرت از وکلای با سابقه دادگستری به توضیح اخلاق و تاکید به اهمیت آن در حوزه شغل وکالت پرداخت و گفت:در هر حرفه و شغلی یک سری نظاماتی وجود دارد و مقرراتی را طلب میکند و قوانینی بر آن حاکم است و تمام افراد فعال در آن حوزه موظف به رعایت آن هستند که یکی از مهمترین آنها رعایت اخلاق است.
ایشان ادامه دادند: در حرفه وکالت که شغل بنده است اخلاق حرفه ای نقش بسیار پررنگی دارد و به طور قطع اگر در جامعه اخلاق ومقررات وجود نداشته باشد آن جامعه، جامعه منتضبط و هدفمندی نخواهد بود و برنامه ای برای پیشرفت ندارد.
خانم غیرت گفت: ما میدانیم که انسان موجود نظم پذیری است و تمایل به پذیرش نظم و انضباط دارد و در سایه این نظم میتواند به وظایفش عکن کند. در بحث وکالت باید بگویم امر دفاع در هر کشوری برعهده وکلای دادگستری است و این افراد تعهد به اجرای قوانین و مقررات خاصی دارند که ماهم در کشورمان این قوانین و مقررات را داریم.
این وکیل با سابقه دادگستری خاطر نشان کرد: طبق مقررات وکیل دادگستری به محض شروع به کار وکالت قسم یاد میکند و متعهد میشود یکسری مسائل را انجام دهد و از یکسری مسائل دوری کند. اخلاق حرفه ای مجموعه ای از باید ها و نباید هاست که باید رعایت شود. وکیل باید برطبق یکسری موازین تعریف شده خاص با موکل و طرف دعوا مواجه شود و در این مورد رعایت ادب و نزاکت و اخلاق بسیار مهم است. متاسفانه در سالهای اخیر رسانه ملی صداوسیما از وکلا چهره نادرستی ارائه کرده و آنها را حقه بازترین فرد فیلمنامه معرفی می کند که بسیار جای تاسف دارد.
ایشان در پایان تاکید کرد : بودن اخلاق در جامعه بسیار لازم است و اگر نهادی با موازین اخلاق به کارش ادامه دهد و بداند که این موازین باید برتمامی رفتار و کردار او نظارت داشته باشند میتواند درکارهای خود پیشبرد بهتر و مفیدتری را دارا باشد.
سخنران بعدی دکتر بهزاد رحمانی رئیس انجمن علمی جراحان عمومی ایران بود که بحث خود را در مورد code of ethics پیش برد و با طرح این سوال که آیا code of ethics برای سمن ها لاز است یا خیر گفت: نهاد WANGO نهادی است که به این نتیجه رسیده است که سمن ها باید کدهای اخلاقی یا code of ethics داشته باشند و این صفات و کدهای اخلاقی لازمه این سمن هاست. در بررسی اخلاق پزشکی دو هزار پرسشنامه در بین همکاران پزشک پر کردیم و از آنها در مورد کدهای اخلاقی پرسیدیم که متاسفانه اکثریت این افراد به اشتباه این کدها را شامل خوشروئی و رفتار خوب با بیمار میدانستند ولی در اصل اخلاق چیزی غیر از آن بود و اخلاق پزشکی یعنی روابط صحیح بین بیمار و پزشک.
وی افزود: ما به عنوان پزشک باهمکاران ،بیمار و جامعه پزشکی دارای روابط متقابل هستیم و دقیقا مثل سمن ها ما در جاهایی که قیود قانونی و قانون پاسخگو نیست وابسته به اخلاق حرفه ای هستیم. شاید بپرسید تا وقتی که قانون است آئین را برای چه کاری میخواهیم ؟ آئین جایی لازم است که قانون تمام میشود و آیین چیزی است که توسط خود افراد حرفه نوشته واجرا میشود و ناظر به اجرای آن هم خود افراد آن حرفه هستند.
وی با اشاره با تاریخچه آئین نامه ها گفت : در سال ۱۷۹۲ جامعه پزشکی کشورهایی مثل آمریکا توسط code of ethics داده میشد و بر اساس ساختار پرسیوالی شکل گرفته بود. اولین آئین نامه پزشکی را تامس پرسیوال عملی کرد اما اولین آئین نامه مدون در سال ۱۸۴۸ نوشته شد و ماهم قصد داریم شورای ایرانی اخلاق حرفه ای را برای کمک به گسترش اخلاق حرفه ای و پیگیری مشکلات درجایی که قانون به اتمام میرسد تاسیس کنیم.
مقصود فراستخواه جامعه شناس برجسته ایرانی سخنران بعدی همایش اخلاق در نهادهای مدنی بود و درابتدای بحث با انتقاد از وجهه دولتی اخلاق گفت: اخلاق در کشور ما دولت ها سعی میکنند اخلاق را با ایدئولوژی خاص مورد نظرشان پیاده کنند که این کار به هیچ وجه صحیح نیست. اخلاق در جامعه کنونی ما به اندرزها تقلیل پیدا کرده و جالب اینکه برخلاف گذشته که دانایان حاکمان را نصیحت میکردند اکنون حاکمان دانایان را نصیحت میکنند .
وی ادامه داد: اخلاق به خصیصه های کلامی تقلیل یافته است و ما دارای جامعه ای بسیار وراج شده ایم و همه به همدیگر درحال درس اخلاق دادن هستیم و تمام جامعه تبدیل به آموزش اخلاق کلامی و نصیحت شده است در صورتی که اخلاق در تمرین اجتماعی اخلاق می شود واخلاق از طریق کلام منتقل نمیشود اما از طریق مشاهدات منتقل می شود. درجامعه ایرانی اخلاق به توصیف و تجویز تقلیل یافته وتنها شده مطلبی که بایدها ونبایدها را گوشزد میکند در صورتی که سوال اصلی این است که چرا اخلاق هست یا چرا اخلاق نیست؟
مقصود فراستخواه با اشاره به این مطلب که اخلاق در code of ethics ساخته نمیشود گفت: اخلاق در امریه های دولتی ساخته نخواهد شد بلکه در سطح اجتماع ساخته می شود. مردمی که به نهادها اعتماد ندارند از نظر آماری بسیار بی اخلاق تر رفتار میکنند و بالعکس اگر نهادهای ما هوشمندتر واخلاقی تر شود جامه هم قطعا اخلاقی تر خواهد شد. مشکل جامعه ما این است که میدان بازی برای زیست و رفتار اخلاقی سخت شده است زیرا ما برسر یک دوراهی فضیلت و حماقت قرار گرفته ایم . به این معنی که فکر میکنیم اگر دنبال فضیلت برویم جامعه ما را احمق و کودن فرض میکند.
این جامعه شناس برجسته کشور اینچنین ادامه داد: مشکل ما اینجاست که به دنبال انسان اخلاقی هستیم ولی باید به دنبال جامعه اخلاقی باشیم زیرا پیش شرط انسان اخلاقی جامعه اخلاقی است و در این جامعه است که انسان به سمت اخلاق میرود. به نظر من دو سرمشق اخلاقی در اخلاق مدنی افراد را از هم متمایز میکند. یکی سرمشق اخلاق فردگرا و دیگری سرمشق اخلاق دیگر دوستی است. در اولی اخلاق ادامه خوشی ها و لذت های فردی است و این فعالیت ها خیرخواهانه ادامه تعالی لذتهای شخصی است. پایه این رفتار فردگرایی است و جایی است که فرد میخواهد به ابعاد زندگی اش بپردازد. اما در سرمشق دوم اخلاق مدنی اخلاق شنیدن صدای دیگری است ومخصوصا شنیدن صدای فراموش شدگان اجتماعی و این افراد به غائبان و فراموش شدگان جامعه میپردازند که این اخلاق دیگر دوستی و اخلاق مسئولیت است. جامعه ای که سازمان یابی اجتماعی نداشته باشد در معرض زوال است و این سرمشق دوم با رنج های معنادار آشنا و همراه است.
مقصود فراستخواه گفت: سرمشق دوم کمیاب تر و ناب تر است و تعداد افرادی که برای رفاه دیگران این حس مسئولیت را دارند بسیار کم هستند. ما پیشینه های بسیاری در تاریخ و سنن ایرانی از این افراد و گروهها داریم مثل گروه های فتوت و عیاران که در دوره هایی پرمخاطره مثل استیلای عرب بر ایران به وجود آمدند و زمانی که ظلم ظالمان و بی توجهی اغنیا بود. جامعه مدنی با وجود اینکه یک پدیده مدرن است اما زمینه ها و ریشه هایی در سنن گذشته ما دارد.
سخنران دیگری که در این همایش صحبت کرد آقای سیدجواد میری جامعه شناس واستاد پژوهشگاه علوم انسانی بود. ایشان با بحث این سوال که کدامین جوامع میتوانند نهادهای مدنی قوی داشته باشند گفت: من فکرمیکنم باید اساسا ببینیم کدام فرم از جامعه میتواند به رشد و توسعه و بست امر مدنی کمک کند. به نظر من یک جامعه برای رسیدگی به یک امر مدنی باید سه لایه داشته باشد.
یک لایه خیلی مهم عرصه عمومی است در این عرصه هرکسی که کمی مشکلات ذهنی و فردی اش حل شده باشد میتواند ورود کند و افکار و ایده ها در این لایه تولید میشوند و به لایه دوم که لایه حلقه اتصال خواست عمومی و سیاستمداران و مدیران حکومتی است انتقال پیدا میکند. لایه دوم شامل اتاقهای فکر است معمولا در کشور ما لایه مفقودی است و یا دیده نمی شود. افرادی که در این لایه هستند میتوانند بسیار موثر میتواند با گرفتن ایده ها و پالایش صحیح آنها به بهترین نحو از آن استفاده کنند. افراد این لایه افرادی هستند که یک نگاه به ایده ها دارند و یک نگاه به اجرا و حلقه واسط ایده پردازان و اصحاب قدرت هستند ولی دراین لایه متاسفانه اصطلاحا خودی ها حضور دارند.
وی ادامه داد: نهادهای مدنی معمولا در عرصه عمومی و لایه اول حاضر هستند ولی در نبود مشاوران این باعث میشود که نهادهای مدنی محدود و محدودتر شوند زیرا سیاستمداران گاهی آنها را رقیب خود و حتی تهدیدی برای خودشان می بینند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: جامعه مدنی مبتنی بریک ایده است و آن ایده شهروند مطالبه گراست. متاسفانه فرهنگ ما فرهنگی تعارف محور ومماشات گرا است و سعی نمیکنیم خیلی از خواسته ها ونیازهایمان را مطالبه کنیم زیرا مطالبه گری در ذهن ایرانیان یعنی فضولی ویا مسئله دار بودن فرد مطالبه گر.
در جامعه فقیر وضعیت امکان عمل مدنی بسیار کم است و تجربه بشری نشان میدهد جوامعی دارای نهادهای مدنی قوی شده اند که دارای طبقه متوسط پویا و قوی هستند ولی در جامعه ما نهادهای مدنی به خاطر ضعیف شدن قشر متوسط ضعیف تر میشود.
آخرین سخنران این همایش سیدجواد میری بود که بحث خود را درباره "امکان امر مدنی" در جامعه معاصر ایران مطرح کرد. وی گفت: به نظر من تا امر مدنی de-securitize و de-politicize نشود و نقد فرهنگ مماشات-محور و رودربایستی و تعارف صورت نگیرد، امکان امر مدنی ضعیف خواهد بود.
میری ضمن انتقاد از دانشگاه گفت : دانشگاه خود مانع بزرگی بر سر راه رسیدن به فهم مدنی و جامعه مدنی در ایران است زیرا باید این فرهنگ غلط جایی نقد شود که این نقد وظیفه اصحاب دانشگاه است ولی اصحاب دانشگاه خودشان این فرهنگ را بازتولید میکنند.
وی در پایان گفت: هیچ جامعه ای بدون تکیه بر سرمایه های اجتماعی خود برمشکلات فائق نمیشود و در آخرین سخن باید بگویم زمانی میشود درباره فعالیت مدنی صحبت کرد که بتوانیم این سه لایه (عرصه عمومی - شورای سیاست گذاری - سیاست ورزی) را در ایران در تمامی عرصه ها داشته باشیم و بدانیم امر مدنی رقیب حاکمیت نیست و برای تحکیم حاکمیت آمده است.
