احسان سلطانی
پژوهشگر اقتصادی
در طی سالهای ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، در نتیجه تحریمهای مالی و تجاری آمریکا و اتحادیه اروپا، ارزش صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا به میزان ۵۰ درصد سقوط کرد، اما در سالهای ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴به وضعیت قبل از تحریمها بازگشت. هر چند انتظار میرفت که پس از برجام، صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا همچنان افزایش پیدا کند، اما نهتنها صعود نکرد که تا حدی تنزل هم یافت. بررسی ترکیب اقلام صادرات غیرنفتی به اتحادیه اروپا نشان میدهد که عامل اصلی افزایش صادرات در سالهای ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴، افزایش شدید صادرات ورق فولاد گرم بود که با ۳۲۷ درصد رشد از ۱۷۴ به ۷۴۰ میلیون دلار صعود کرد. با وجود رشد صادرات سایر کالاها به میزان ۷۷ درصد در طی سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۵، سقوط شدید صادرات ورق فولاد گرم به ۳۴۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۵ و ۴۶ میلیون دلار در سال ۱۳۹۶، موجب شد که در دو سال اخیر مجموع ارزش صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا کاهش پیدا کند.
هر چند که تا سال ۱۳۹۱ سهم صادرات ورق فولاد گرم از کل صادرات غیرنفتی به اتحادیه اروپا، از ۱۰ درصد فراتر نرفت، اما طی سالهای ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴، به ترتیب به ۳۳ و ۴۷ درصد افزایش یافت و در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶، به ترتیب به ۲۱ و ۳ درصد سقوط پیدا کرد. صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا از کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار در قبل از سال ۱۳۹۲، به ۱۷۴ میلیون دلار در سال ۱۳۹۲، و پس از آن به ترتیب در سالهای ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴، به ۵۰۰ و ۷۴۰ میلیون دلار صعود کرد، اما متعاقب آن سقوط شدید به ۳۴۰ و ۴۶ میلیون دلار در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ را تجربه کرد.
در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۴، صادرات ورق فولاد گرم ایران از نظر ارزش با ۷۴ درصد کاهش از ۱۱۳۹ به ۲۹۲ میلیون دلار و از نظر وزن با ۵۵ درصد کاهش از ۱۵۲۹ به ۶۹۵ هزار تن، تنزل پیدا کرد. در این رابطه با وجود این که کاهش شدید صادرات به اتحادیه اروپا مسئول اصلی آن محسوب میشود، اما در عین حال صادرات به کشورهای دیگر نیز با افت قابل ملاحظهای روبرو گردید. سهم اتحادیه اروپا از صادرات ورق فولاد گرم تا قبل از سال ۱۳۹۳ به صورت میانگین در حدود ۲۰ درصد بود که به ترتیب در سالهای ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ تا ۵۱ و ۶۵ درصد بالا رفت.
صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا در عمل از اواسط سال ۱۳۹۵ متوقف گردید و علت آن ارزان فروشی صادراتی (دامپینگ) تولیدکننده - صادرکننده انحصاری این کالا بود که در نتیجه کل صادرات ورق فولاد گرم ایران با وضع جریمه سنگین (آنتی دامپینگ) از سوی اتحادیه اروپا روبرو شد.