میلاد صادقی - پژوهشگر حقوق هوافضا-تحقیق در حقوق خارجی، دشواری‎های تحقیق در حقوق ایران را ندارد. برای سالیان متمادی است که آرای صادره از محاکم خارجی، به ویژه آرای محاکم عالیتر، به طبع و نشر میرسد. خارجیان برای این کار، ترتیباتی داده‎اند که به راحتی و با جستاری ساده، تازه‎ترین آرای صادره را می‎توان از یک پایگاه الکترونیکی تحصیل کرد. آنها حتی نام طرفین نزاع را از احکام منتشره حذف نمی کنند. در این مقطع البته سخن بر سر چرایی و چگونگی انتشار آرا در حقوق خارجی نیست. همین اندازه باید از آنها آموخت که انتشار خبر محکومیت یک شرکت هواپیمایی، بر عکس آنچه در ایران ادعا شده، اقدامی درست و مناسب است؛ فراتر از این، لازم است رای دادگاه منتشر شود تا جامعه بتواند رفتار احتمالی دادگاه‎ها را در قضایای مشابه پیش‎بینی کند. مضافاً مطالعه تصمیم دادگاه از سوی جامعه حقوقی، فوائد و ثمرات دیگری هم دارد. نقد رای یکی از این فوائد به شمار می‎آید. به تازگی (فوریه ۲۰۱۹)، دیوان عالی دادگستری اونتاریو (کانادا)، در قضیه «نائینی علیه شرکت هواپیمایی کانادا» رایی درباره مفقود شدن بارهای مسافران صادر کرده که هم از جهت تشخیص امر حکمی (=پیمان مونترال ۱۹۹۹، به عنوان قانون قابل اعمال بر پرونده) ارزش فراوان دارد و هم از نظر نحوه اثبات امر موضوعی قضیه، جلب توجه میکند. در اختلاف مذکور، دادگاه تالی و عالی، از جمله درصدد پاسخ به این پرسش مهم می‎باشند: آیا تنها مسافرِ دارایِ پلاکِ (تگِ) شناساییِ بار (Baggage Identification Tag)، یا مسافری که پلاک شناسایی بار به نام او صادر شده، مستحق جبران خسارت ناشی از مفقود شدن بار است؟ پلاک یا برگه شناسایی بار، سند یا نوشته‎ای است که از سوی متصدی حمل برای هر قطعه بار غیر همراه (=غیر دستی یا ثبت شده) صادر و تحویل مسافر میشود. این تکلیفی است که کنوانسیون مونترال ۱۹۹۹، بر دوش متصدی حمل نهاده است. پیمان مونترال، پیرامون اصل مسئولیت متصدی حمل و میزان جبران خسارت وارده به بار غیر همراه به ترتیب در ماده ۱۷ و ۲۲، چنین می‎نویسد: «متصدی حمل در صورت انهدام (تخریب) یا مفقود شدن یا خسارت بار غیر همراه، مسئول زیان وارده است، تنها مشروط به آنکه واقعه‎ای که سبب انهدام، مفقود شدن یا خسارت گشته، درون هواپیما یا در طی دوره‎ای که بار غیر همراه در حفاظت متصدی حمل بوده، رخ داده باشد. در حمل بار، مسئولیت متصدی حمل در صورت انهدام، مفقود شدن، خسارت یا تاخیر، محدود به ۰۰۰/۱ حق برداشت ویژه [ که متعاقباً به ۱۳۱/۱ حق برداشت ویژه افزایش یافته] در برابر هر مسافر می‎باشد». در اختلاف پیش گفته، اعضای یک خانواده چهار نفره، مسافران پرواز بوگوتا (کلمبیا) به تورنتو (کانادا) از طریق میامی (ایالات متحده) بودند که پس از رسیدن به مقصد، چهار قطعه از مجموع بارهای غیر همراه آنان، تحویل نگردید. بعداً تمامی اعضای خانواده، مدعی خسارت ناشی از مفقود شدن چهار قطعه بار و محتویات آن (هر یک مدعی یک قطعه)، مجموعاً به ارزش ۸۰۰/۶ دلار (حدود ۷۰۰/۳ حق برداشت ویژه) میشوند. اما مشکل اینجا بود که تمامی بارها را یک عضو خانواده در کانتر فرودگاه میامی تحویل داده بود و همه پلاک‎های شناسایی بار نیز به نام همان یک نفر صادر شده بود. شرکت هواپیمایی کانادا از این تصمیم، تجدیدنظرخواهی میکند، از جمله بر این اساس که تنها مسافری مستحق جبران خسارت ناشی از مفقود شدن بار است که پلاک بار به نام او صادر شده باشد، زیرا او مسافری است که بار را تحویل داده. در حقیقت، قاضی دادگاه تالی، به اشتباه سه مسافر دیگر را مستحق جبران خسارت دانسته. این بار قاضی دادگاه عالی، آقای ویلتون زیگل، با دقت بیشتر، درستی و مشروعیت تصمیم دادگاه تالی را ارزیابی می‎کند، اما او نیز مشکل را به مانند قاضی دادگاه تالی، تشخیص میدهد. ویلتون زیگل بر این باور است که هر یک از چهار عضو خانواده می‎توانند بر پایه پیمان مونترال علیه شرکت هواپیمایی کانادا، به خاطر گم شدن بار، دعوای جبران خسارت نمایند؛ از نقطه نظر مقررات پیمان مونترال، مسافری که مدعی گم شدن بار است، صرفاً مسافری است که بتواند ثابت کند بار خود را تحویل داده و آن بار زمانی که تحت کنترل یا تصرف متصدی بوده، مفقود گشته است، زیرا: -در پیمان مونترال مقرر نیست که هر مسافر به منظور طرح ادعا باید شخصاً بار یا کیف خود را تسلیم نماید؛ -افزون بر این، پیمان مقرر نکرده که هر مسافر باید پلاک بار را به نام خود تحصیل کند تا به عنوان مسافر تحویل دهنده بار، توصیف شود. بدینسان در نظر هر دو دادگاه، ماده ۲۲ پیمان عملاً به هر مسافر اجازه می‎دهد تا  صرف نظر از آنکه نام چه کسی در پلاک بار آمده، اقامه دعوا نماید؛ در این دعوا مسافر باید نشان دهد که بار او به متصدی حمل سپرده شده و توسط متصدی به ثبت رسیده است. اما در این پرونده، چگونه بارهای تحویل شده توسط یک نفر، به منزله بارهای تحویل شده توسط هر چهار تلقی شده‎اند؟ ظاهراً برای دادگاه این امر حائز اهمیت بسیار بوده که نماینده شرکت هواپیمایی کانادا، تمامی بارها را به عنوان متعلقات فردی که بار را شخصاً تحویل داده، تلقی نکرده است، زیرا مدارک نشان می‎دهد که آن فرد عهده‎دار هزینه‎های اضافه‎ بار نشده است. در حقیقت، بارهای خانواده به میزانی بوده که نماینده شرکت هواپیمایی آن را مجموعاً به حساب بار مجاز چهار نفر گذاشته و درست به همین دلیل از فرد تسلیم کننده، هزینه‎ای به جهت اضافه بار مطالبه نکرده است. البته دعوای «نائینی علیه شرکت هواپیمایی کانادا»، از جنبه‎های دیگر هم اهمیت دارد که به جهت اختصار در کلام، انسجام در بحث و پرهیز از طرح مسائل متعدد، از ذکر آن و نحوه تصمیم دادگاه تالی و عالی، اجتناب میشود. مطالبه خسارت تنبیهی، هزینه‎های ناشی از تلاش برای پیگیری بارهای گمشده و اختلاف بر سر میزان خسارت واقعی، برخی دیگر از مسائل مهم این پرونده هستند. در خاتمه باید گفت که پرونده مبحوث عنه، پرسش دیگری را هم مطرح میکند. چنانچه در برابر باری که مسافر به متصدی حمل تحویل میدهد، اساساً پلاکی صادر نگردد، آیا در این صورت نیز امکان طرح دعوای مفقود شدن بار بر بنیان پیمان مونترال وجود دارد؟ از رای نائینی به قطعیت نمی توان به این پرسش پاسخ داد، ولی تعریف بار غیر همراه یا تحویل شده در قراردادهای حمل به گونه‎ای است که پاسخ منفی به پرسش میدهد، زیرا بنا به تعریف قراردادهای حمل، بار غیر همراه، دو رکن دارد؛ یکی، تحویل بار (یا حفاظت از جانب متصدی) و دیگری صدور پلاک شناسایی بار؛ در نتیجه باری که فاقد پلاک است، هرچند به متصدی تحویل شده باشد، بار غیر همراه به شمار نمی‎رود. با این‎حال به نظر میرسد که عدم صدور پلاک، مانع از توصیف بار به عنوان بار غیر همراه نیست. پلاک بار، رکن ثبوتی تعریف نیست؛ بهترین دلیل تحویل بار است، ولی تنها دلیل آن به شمار نمی رود. حتی پیمان مونترال با اینکه متصدی حمل را مکلف به تحویل پلاک خوانده ولی فرض عدم رعایت آن تکلیف را هم دیده و چنین مقرر کرده که عدم رعایت تکلیف مذکور، بر وجود یا اعتبار قرارداد حمل تاثیری ندارد که با وجود آن، قرارداد تابع قواعد این پیمان، از جمله قواعد مربوط به محدودیت مسئولیت، خواهد بود.