میلاد صادقی، پژوهشگر حقوق هوافضا-هواپیمایی ما در ماههای اخیر با مسائل مختلفی روبرو شده که شاید مهمترین و آخرین آنها مساله مقابله با بیماری کرونا ویروس جدید یا همان کووید-۱۹ (=COVID-19) باشد.
می دانیم که تامین سلامت عمومی از کارویژههای اساسی هر دولت است. در ارتباط با نقش دولتها در کنترل و پیشگیری از انتشار بیماریهای واگیردار از طریق ناوبری هوایی، جای دارد که نگاهی به رویکرد قانون اساسی هوانوردی بینالمللی، یعنی «کنوانسیون شیکاگو»، داشته باشیم:
«کنوانسیون هواپیمایی کشوری بینالمللی» (۱۹۴۴) در ماده ۱۴ به طور خاص دولتها را ملزم نموده تا به منظور پیشگیری از شیوع امراض واگیردار به وسیله ناوبری هوایی، اقدامات موثری (=effective measures) را به انجام رسانند.
ماده ۱۴ کنوانسیون حاوی سه گزاره است که در ترجمههای فارسی آن، اعم از ترجمه موجود در «سامانه قوانین مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی» و نیز ترجمههای به عمل آمده در مجموعه قوانین و مقررات متفرقه، اشتباهات فاحشی به چشم میخورد. از این رو متن زیر به عنوان ترجمه صحیح و درستی از ماده ۱۴ یا دست کم ترجمهای که نسبت به ترجمههای حاضر دارای اشکالات کمتری است، ثبت و ضبط میگردد:
«هر دولت متعاهد توافق میکند که برای پیشگیری از شیوع وبا، حصبه (مسری)، آبله، تب زرد و طاعون به وسیله ناوبری هوایی و [همچنین] دیگر امراض واگیردار که دولتهای متعاهد گاهگاه باید تعیین کنند، اقدامات موثری را معمول دارد و بدان منظور دولتهای متعاهد مشاوره تنگاتنگی را با آژانسهای مرتبط با مقررات بینالمللی مربوط به اقدامات بهداشتی که در خصوص هواپیما قابل اعمال هستند، برقرار خواهند کرد. چنین مشاورهای نسبت به اعمال هر گونه کنوانسیون بینالمللی موجود در باب این موضوع که دولتهای متعاهد ممکن است عضو آن باشند، بیتاثیر خواهد بود».
اکنون از شرح و تفسیر ماده عبور میکنیم و فقط سه نکته را متذکر میشویم:
۱-به طور کلی از دل ماده ۱۴ سه تعهد را میتوان برای دولتها به تصویر کشید: نخست، لزوم اتخاذ اقدامات موثر؛ دوم، الزام به رعایت اصل مشاوره که نمونههای دیگر آن در حقوق هوایی مسبوق به سابقه است و سوم، ضرورت تن دادن به قاعده سازگاری (=Compatibility rule)، یعنی همزیستی اصل مشاوره با کنوانسیونهای مربوطه. قاعده سازگاری در ماده ۵۷ «مقررات بینالمللی بهداشت» (۲۰۰۵) هم ملاحظه میشود، بدین نحو که دولتهای عضو تصدیق کردهاند که «مقررات بینالمللی بهداشت» و سایر توافقنامههای بینالمللی مرتبط باید به گونهای که باهم سازگار باشند تفسیر گردند؛ ضمن آنکه «مقررات بینالمللی بهداشت»، حقوق و تعهدات اعضا را که از سایر توافقنامههای بینالمللی نشات میگیرند، تحت تاثیر قرار نخواهند داد. با این حال وفق ماده ۵۸ همین مقررات، «مقررات بینالمللی بهداشت» میان دولتهای متعهد به این مقررات و نیز میان همان دولتها و «سازمان جهانی بهداشت»، جایگزین تعدادی از توافقنامهها و مقررات بینالمللی بهداشتی شدهاند. از جمله اینها «کنوانسیون بینالمللی بهداشت ناوبری هوایی» است که در ۱۵ دسامبر ۱۹۴۴ یعنی تنها هشت روز پس از امضای کنوانسیون شیکاگو، در واشینگتن منعقد شده بود. این توافقنامه بینالمللی خود «کنوانسیون بینالمللی بهداشت ناوبری هوایی ۱۲ آپریل ۱۹۳۳» را تکمیل و اصلاح میکرد. کنوانسیون اخیر هم مشمول حکم مندرج در ماده ۵۸ مقررات بینالمللی بهداشت است و از اعتبار افتاده است. به هر ترتیب زمان انعقاد این کنوانسیون به وضوح حکایت از آن دارد که دولتها از همان دوران طفولیت صنعت هوانوردی، به اهمیت مساله ارتباط میان سلامت عمومی و هوانوردی پی برده و آن را در سطح بینالمللی نظم و نظام داده بودند.
۲-در حال حاضر با پیشرفت علوم، ساختمان و آرایش ماده ۱۴ کمی کهنه و قدیمی به نظر میرسد و به یک بازسازی و مرمت احتیاج دارد. ریشهکن شدن بیماری آبله از سال ۱۹۷۹ بنا به گواهی دانشمندان و تایید مجمع جهانی بهداشت در سال ۱۹۸۰، مهر تاییدی بر همین واقعیت است.
۳-جامعه جهانی برای مقابله با انتشار بیماریهای واگیردار از طریق ناوبری هوایی، تجارب و آموزههای قابل توجهی را به دست آورده است. نیاز به جمع آوری و توزیع (تبادل) بهتر اطلاعات و همکاری بین بخشهای سلامت عمومی و هوانوردی یکی از این تجارب و آموزههاست. با وجود این باید دید که تجارب و آموزههای گذشته تا چه اندازه در وضع فعلی به کار آمدهاند و چه اقدامات تازهای میبایست در سطح ملی و جهانی جهت بهبود وضعیت تمهید گردند.
