محمد مهدی میثمی
m.meisami@jahaneghtesad.com
در حالی که در آستانهی ورود به سال نوی میلادی هستیم، شاید مهمترین رخداد سال ۲۰۱۶ بازار نفت را بتوان توافق کشورهای عضو اوپک برای حمایت از قیمتها و در نتیجهی آن افزایش بهای هر بشکه نفت از ۳۰ دلار به ۵۵ دلار دانست.
به عقیدهی بسیاری از کارشناسان اختلافات بیش از اندازه در بطن سازمان کشورهای صادر کننده نفت موجب کاهش بهای نفت از میانهی سال ۲۰۱۴ به نصف شد. عربستان سعودی برای اعمال فشار بر ایران تولید نفت خود را افزایش داد تا با کاهش بهای نفت بر سنگینی فشار تحریمهای غربی بر کشورمان بیفزاید. اما همانگونه که به نظر میرسید پیوستگی منافع کشورهای حوزهی خلیج فارس مانع از ادامهی این روند شد و پادشاهی سعودی با کاهش درآمدهایش از طرفی و افزایش هزینههایش به سبب ورود به جنگ و آشوب از طرف دیگر، در نهایت مجبور به عقب نشینی شد.
دست آخر در فصل پاییز، همهی کشورهای عضو اوپک از جمله ایران و عربستان با کنار گذاشتن اختلافات بر سر معامله ای برد-برد در بازار نفت به توافق رسیدند و با حمایت از بازار بوسیلهی کاهش تولید، تحولی در قیمت طلای سیاه ایجاد کردند. نگاهی به سال ۲۰۱۶ میلادی، مروری بر یکی از مهمترین تصمیمات اوپک در تاریخ تشکیل این سازمان است.
همه چیز از ماه ژانویه آغاز شد، زمانی که بهای نفت به با سقوط به زیر ۳۰ دلار در هر بشکه به کمترین سطح در ۱۳ سال اخیر کاهش یافت. سقوط بهای نفت بیش از هر چیز موجب کاهش درآمدهای کشورهای وابسته به نفت و کسری بودجه شد. در حالی که بحران در بازار نفت به اوج رسیده بود، کشورهای عضو اوپک برای تشکیل نشستی به منظور گفتگو بر سر راه حلهای ایجاد ثبات در بازار به منظور افزایش قیمتها تعلل نکردند. قرار شد نشست اوپک در میانهی ماه آوریل در دوحه قطر برگزار بشود. امیدها برای نتیجهی نشست مبنی بر تثبیت یا حتی کاهش بهای نفت در هنگام انتظار برای برگزاری نشست موجب افزایش بهای نفت در بازار به ۴۵ دلار در هر بشکه شد.
با وجود این، گفتگوها آنطور که مورد انتظار بود پیش نرفت و مانند دوش آب سردی بازار را از تب و تاب انداخت. اختلافات میان ایران و عربستان عمیق تر از آن چیزی بود که گمان میشد و همین امر نشست را به شکست کشاند. هر یک از اعضا برای تولید به هر میزان مختار بودند. روز پس از هفدهم آوریل قیمتهای نفت ۷ درصد سقوط کردند اما اعتصابی که در پایان هفته در کویت رخ داد، کاهش ۱٫۷ میلیون بشکه ای این کشور ار به عرضهی جهانی افزود. نفت در پایان نشست دوحه حدود ۱٫۵ درصد کاهش یافت.
تا تابستان مجموعه رخدادهایی موجب افزایش ۵ درصدی بهای نفت و رسیدن قیمت طلای سیاه به ۵۰ دلار در هر بشکه شد. جنگ داخلی در نیجریه و آتش سوزی گسترده در کانادا تولید جهانی نفت را پیش از فصل تابستان تحت تاثیر قرار داد. اما در ماه ژوئیه بهای نفت به دلیل مازاد عرضه در بازار و درایوینگ سیزن (مسافرتهای تابستانی) کسادتر از معمول، دوباره کاهش یافت.
افرایش قیمتها متوقف شد و کشورهای عضو اوپک با آگاهی از این موضوع در پی یافتن راهی پایدار برای تثبیت بهای نفت در سطحی مورد رضایت همگان بودند. بر این اساس نشست دیگری برای اوخر ماه سپتامبر تدارک دیده شد. برخلاف انتظارات در طی یک نشست غیر رسمی در حاشیهی مجمع بین المللی انرژی در الجزایر، کشورهای عضو اوپک برای نخستین بار در طی هشت سال اخیر در یک اقدام هماهنگ برای کاهش ۱٫۲ میلیون بشکه در روز مجموع تولید سازمان به توافق رسیدند. این تصمیم پایانی بر شایعات دربارهی مرگ اوپک و فروپاشی آن به دلیل اختلافات داخلی بود.
توافق اوپک از دو منظر شگفت انگیز بود: از طرفی در شرایطی که بهای نفت به ۵۰ دلار رسیده بود، برخی از ناظران بازار به سختی میتوانستند امکان هر گونه توافق را باور کنند (چرا که در شرایطی که نفت به زیر ۳۰ دلار در هر بشکه سقوط کرده بود هیچ توافقی حاصل نشد). از طرف دیگر کشورهای غیر عضو اوپک (مانند روسیه) نیز برای همراهی با اوپک و پیوستن به برنامهی کاهش تولید متعهد شدند. بر این اساس توافق تاریخی کشورهای عضو اوپک در اواخر ماه نوامبر طی نشست دوسالانهی اوپک در وین و نشست میانهی ماه دسامبر مورد تایید کشورهای غیر عضو نیز قرار گرفت.
تصمیم اوپک همچنین با نشان از تغییر عمدهی استراتژی این سازمان نقطهی عطفی در تاریخ سازمان کشورهای صادر کننده نفت به شمار میرود. در حالی که عربستان با پذیرش کاهش ۵۰۰ هزار بشکه در روز خود موافقت کرد، همچنان روی بیشترین سهمش از بازار نفت باقی ماند. علاوه بر این کاهش بهای نفت بطور غیر مستقیم به تولید نفت شیل آمریکا (که بطور عمده مسئول سقوط بهای نفت از سال ۲۰۱۴ است) ضربه میزد. در چنین شرایطی افزایش بهای نفت میتواند منجربه بازگشت تولید کنندگان آمریکایی به بازار بشود.
آمار سکوهای نفتی فعال آمریکا همراه با افزایش بهای نفت از پیشروی باز نمیایستد. گویی این امر گواهی بر تکرار تاریخ و بازگشت به دو سال گذشته است، زمانی که با افزایش تولید ایالات متحده و ایجاد رقابت بین این کشور و عربستان سعودی سقوط بهای نفت آغاز شد.