ماراتن ۲۵ ساله امضای رژیم حقوقی دریای خزر به کشمکش ها پایان نداد روحانی : مذاکرات برای تفاهم نهایی باید ادامه یابد اختلافات و دعاوی مرزی اعم از مرزهای آبی و خشکی بهانه ای برای شروع بزرگترین جنگ های دو قرن اخیر بوده اند. یکی از مهمترین مسایل دریای خزر که پس از فروپاشی شوروی، ظهور و بروز بیشتری پیدا کرد، ضرورت تعیین رژیم حقوقی جدید آن است. سهم ایران در پی اختلاف نظرها برسر تعریف یک رژیم حقوقی مشخص و امضای قراردادهای دو یا چند جانبه میان سایر کشورها، به شدت به خطر افتاد و متعاقب آن مالکیت ۵۰ درصدی ایران به تدریج تا ۲۳ درصد و سپس به کمترین سهم میان کشورهای حاشیه دریای خزر به ۱۳ درصد تقلیل پیدا کرد. این در حالی است که عمده منابع انرژی از خط ساحلی دور هستند و براساس یک رویه در تقسیم دریاچه های بزرگ ( تقسیم دریای خزر به دو منطقه ملی و بین الدولی)ایران همواره تاکید کرده است که به سهم کمتر از ۲۰ درصد رضایت نخواهد داد. اما برای احقاق حق تاریخی خود با توجه به باج خواهی های قدرت های خارجی و دخالت های مخفی و آشکار آنها راه دشواری را باید بپیماید. صاحب نظران در این زمینه معتقدند که با توجه به شرایط و احکام صادره از ICJ و داوری های بین المللی در  موارد مشابه می توان پیش بینی کرد که نه دولت های ساحلی حاضر به اعطای ۲۰ درصد خواهند بود و ه ارجاع موضوع به داوری بین المللی چنین حقی را به ما خواهد داد . تنها راه و مکانیزم قانونی و منطقی که شاید بتواند ایران را به سهم ۲۰ درصد از دریا نزدیک کند تنها تقسیم دریاچه به منطقه ملی و مشاع است. **چند نکته حقوقی درمورد رژیم حقوقی دریای خزر بین ایران و روسیه – شوروی چهار معاهده است که به دریای خزر در آنها اشاره شده است. عهده نامه گلستان، عهدنامه ترکمنچای، قررارداد ۱۹۲۱، قرارداد ۱۹۴۰٫ در تمامی این موارد استفاده از سطح دریا و ماهیگیری صحبت شده و هیچ حرفی از کف دریا نیست. در قرارداد گلستان و ترکمنچای دو کشور حق کشتیرانی تجاری دارند ولی فقط روسیه حق داشتن نیروی دریایی دارد. همچنین در قرارداد۱۹۲۱ شوروی از امتیازات روسیه تزاری میگذرد و دو کشور حق استفاده برابر از دریا را دارند. قرارداد ۱۹۴۰ هم تقریبا همان موارد قبلی را پذیرفته است. طبق قراردادهای ۱۹۲۱و ۱۹۴۰ ایران و شوروی حق استفاده برابر از سطح دریا را داشته اند یعنی کشتیرانی و ماهیگیری که تا این زمان بحث تقسیم بندی کف دریا مطرح نبوده است. براساس قواعد کلی سطح دریاها به جز ۱۲ مایل ساحلی مشترک است و کف دریاها تقیسم می شود مشابه تقسیمی که در خلیج فارس صورت گرفته است. اما بعد از فروپاشی شوروی، کشورهایی که مدعی دریا شدند به ۵ کشور افزایش پیدا کردند و اکنون حدود ۲۵ سال است که برای تعیین نظام حقوق کف دریا مذاکره می کنند ولی به نتیجه نرسیده اند. در این میان روسیه، آذربایجان و قزاقستان که بیشترین خط ساحلی را از دریای خزر دارند با فرمول خط منصف و به نسبت طول، ساحل دریا را بین خود تقسیم کرده اند. با فرمول خط منصف سهم ایران حدود ۱۳ درصد می شود که در این زمینه موضع ایران اصل انصاف و تقسیم کف دریا به ۵ قسمت ۲۰ درصدی است. این پیشنهاد اصل انصاف را هم دولت روحانی در اجلاس سال ۹۳ مطرح کرد که با این اقدام عملا جلوی تصویب فرمول خط منصف گرفته شد. ایران در این زمینه اهرم فشار موثری در دریای خزر ندارد در حالیکه اروپا و ناتو به شدت پشتیبان آذربایجان هستند هم برای انتقال نفت و گار و هم حضور نظامی در خزر. ترکمنستان هم به دنبال خط لوله انتقال گاز به آذربایجان و اروپاست و تنها کشوری که در این میان هم ناوگان تجاری و هم نظامی دارد، روسیه است. در این بین تنها نقطه مشترک ایران و روسیه در این زمینه حفظ تسلط کشورهای ساحلی و جلوگیری از ورود نظامی سایرین به خزر است. راه جلوگیری از اختلاف در مناطق «تحدید حدود نشده» خزر، بهره‌برداری مشترک از منابع است روحانی اعلام کرد «با امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر گام بسیار مهمی برداشتهشد؛ اما هنوز موضوعات مهمی باقی مانده است. محدوده بستر و زیر بستر هنوز تعیین نشده، مذاکرات برای تفاهم نهایی باید ادامه یابد. راه جلوگیری از اختلاف کشورها در مناطق " تحدید حدود نشده " خزر بهره برداری مشترک از منابع است. حسن روحانی رئیس جمهور روز یکشنبه در اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر در قزاقستان با بیان اینکه امروز دریای خزر، به عنوان منطقه ای بسیار مهم و راهبردی، کانون دوستی، همکاری و همگرایی بین دولت ها و ملت های آن است، گفت: اکنون این منطقه به الگویی موفق برای تضمین صلح، ثبات، دوستی، حسن همجواری و پیشرفت تبدیل شده است و این اجلاس یک قدم دیگر در جهت همگرایی بیشتر در منطقه است که باید با برداشتن قدم های دیگر تقویت شود. رئیس جمهور امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر را گام بسیار مهمی در مسیر تقویت همگرایی بیشتر کشورهای ساحلی این دریا خواند و تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران با داشتن دسترسی دریایی در شمال و جنوب، آمادگی دارد تا نسبت به ایفای نقش راهبردی و منطقه ای خود برای توسعه تجارت و حمل و نقل اقدام کند. امروز دریای خزر، به عنوان منطقه ای بسیار مهم و راهبردی، کانون دوستی، همکاری و همگرایی بین دولت ها و ملت های آن است، گفت: اکنون این منطقه به الگویی موفق برای تضمین صلح، ثبات، دوستی، حسن همجواری و پیشرفت تبدیل شده است و این اجلاس یک قدم دیگر در جهت همگرایی بیشتر در منطقه است که باید با برداشتن قدم های دیگر تقویت شود. وزیر خارجه ایران که برای حضور در اجلاس وزرای خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر به قزاقستان سفر کرده، دقایقی پیش در توییتی نوشت: «امروز روز همبستگی کشورهای دریای خزر: همکاری در زمینه محیط زیست، حمل و نقل، شیلات، توسعه پایدار و امنیت، بدون حضور نیروهای نظامی بیگانه است. و برای ادامه گفت و گوی دوستانه در مورد مسائل حل نشده مربوط به محدودیت و سهم دریا و منابع آن توافق هایی بدست آمد.» پیشتر هم «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در اجلاس وزیران خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر در قزاقستان از اتفاق نظر برای ممنوعیت حضور و عبور نیروهای نظامی بیگانه در این دریا خبر داده بود. ظریف در سخنانی در این اجلاس گفته بود: جای خرسندی است که در کنوانسیون رژیم حقوقی، بر انحصار حضور و دریانوردی هرگونه شناور صرفا با پرچم یکی از کشورهای ساحلی و همچنین ممنوعیت حضور و عبور نیروهای نظامی بیگانه و غیرساحلی اتفاق نظر دارند. **آیا ترکمنچای دیگری در راه است؟ احمد زید آبادی در یک نگاه تحلیلگرانه در یک یادداشت تلگرامی آورده است «در حالیکه پس از فروپاشی اتحاد شوروی کشورهای ساحلی دریای خزر از دو کشور به ۵ کشور افزایش پیدا کرده است سهم ۵۰ درصدی ایران از این دریاچه، از چه راهی قابل تامین است؟ به نظرم کسانی که همچنان سهم ایران را از دریای خزر ۵۰ درصد می دانند بهتر است مسوولانه به این موضوع بیاندیشند و راه حل سیاسی یا حقوقی برای آن ارایه کنند. وگرنه تحریک افکار عمومی در این مساله به غایت خطیر که استعداد ایجاد بحرانی خطرناک در روابط ایران با ۴ همسایه شمالی را دارد، چندان هم که می پندارند وطن دوستانه و ایران خواهانه نیست و چه بسا ناخواسته رفتاری شبیه "سیدمجاهد" باشد که در اعتراض به عهدنامه گلستان با تحریکات خود ترکمانچای را هم روی دست ایران گذاشت!» عبدالله رمضان زاده  نیز اعلام کرده است که «در مورد رژیم حقوقی دریایا خزر مردم را در جریان بگذارید. سهم ایران چه مقدار است؟» اما واکنش «محمود صادقی» به نشست رژیم حقوقی دریای خزر مثل همیشه جنجالی بود وی با تاکید بر اینکه نمایندگان مجلس در جریان توافقات نیستند در توئیتر خود نوشت: « رئیس‌جمهور در حالی عازم آکتائو شده که مفاد توافقات درباره رژیم حقوقی دریای خزر در هاله‌ای از ابهام است؛ آیا راست است که سهم ۵۰ درصدی ایران به ۱۱ درصد سقوط کرده؟! آیا ترکمنچای دیگری در راه است؟ مردم بدانید! نمایندگان مجلس اصلا در جریان توافقات پشت پرده نیستند.» **ماراتن  ۲۵ ساله امضای رژیم حقوقی دریای خزر بالاخره به نتیجه می رسد؟ بعد از ۲۵ سال و برگزاری چهار نشست سران و ۵۱ نشست کارشناسی برای تدوین کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، برگزار شد تا به احتمال قریب به یقین رژیم حقوقی جدیدی را امضا کنند که با حفظ حقوق همه طرف ها بتواند به مسیری هدایت شود که به کشمکش‌های ربع قرن گذشته پایان دهند. اما رییس جمهور در پایان نشست با تشریح کامل مفاد جلسه اعلام کرد که مذاکرات برای تفاهم نهایی درباره رژیم حقوقی دریای خزر باید ادامه یابد.