دکتر روح اله کهن هوش نژاد، تحلیل گر اقتصاد انرژی- با آغاز سال ۲۰۲۰، وارد دهه سوم از قرن بیست و یکم شدیم. دههای که به نظر میرسد همانند دهه ۲۰۱۰ یعنی سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ مملو از چالشهای مختلف باشد. در دهه گذشته، سال ۲۰۱۰ درحالی آغاز شد که اقتصاد جهان بحران مالی سال ۲۰۰۸ را به تازگی پشت سر گذاشته و انقلابها و خیزشهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا باعث شده بود تا قیمت نفت به بشکهای بیش از ۱۰۰ دلار طی سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ برسد و دلارهای نفتی به کشورهای اوپک سرازیر شود. اوایل سال ۲۰۱۱ مصادف بود با پنجاهمین سال تأسیس اوپک که به همین مناسبت جشنی در تهران همزمان با ریاست ایران در اوپک برگزار گردید. سالم البدری دبیرکل اوپک با حضور در این مراسم گفت: «ما از ۵۰ سال پیش تاکنون توانسته ایم موفقیت های مهمی را در اوپک به دست آوریم. قبل از تاسیس اوپک، شرکت های نفتی، حقوق تولیدکنندگان اوپک را رعایت نمی کردند اما با تاسیس آن، کشورهای تولیدکننده نفت با استقلال رای و دیدگاه های مختلف گرد هم آمدند تا منافع شان را تامین کنند.»
آری، اوپک راه درازی را پشت سر گذاشته و به موفقیتهایی دست یافته لکن این موفقیتها برای برنامهریزی جهت دستیابی به آیندهای بهتر کافی نبوده است. آشکارترین دلیل این مدعی آنست که اوپک اجازه داد تا قیمت برای چند سال بالای ۱۰۰ دلار باشد و این مسأله باعث شد استفاده از فناوریهایی همچون شکست هیدرولیک اقتصادی شده و تولید نفت از صدها چاه نفت شیل در تگزاس و اکلاهما امکان پذیر گردد.
بنابراین نخستین و مهمترین درس این واقعه آن است که اوپک از خطاهای خود در دهه ۸۰ عبرت نگرفت. در آن سالها نیز قیمت بالای نفت باعث رونق تولید در کشورهای غیراوپک گردد و این کشورها سهم بازار اوپک را تصاحب کنند. همچنین، کشورهای مصرفکننده نیز انرژیهای جایگزین را توسعه دادند.
در مسأله قیمت نفت، کشورهای اوپک از جمله ایران همواره بر بودجههای سالانه تمرکز کردهاند و از برنامهریزی بلندمدت برای یک قیمت مناسب و مستمر غافل بودهاند. در سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ نیز علیرغم افزایش قیمت نفت، این درآمد هنگفت به سرمایهگذاری برای تنوع بخشیدن به منابع درآمدی دولت منجر نشد. این درحالیست که در سال ۲۰۱۲ کارشناسان نسبت به خطر افزایش تولید نفت شیل هشدار دادند لکن این مسأله مورد توجه اوپک قرار نگرفت و آنها نسبت به توانایی مقاومت نفت شیل به دیده شک و تردید مینگریستند. اکنون ۸ سال از آن زمان میگذرد و نفت شیل همچنان به تولید خود ادامه داده است. موفقیت نفت شیل همه را غافلگیر کرد و این موفقیت به لطف تدابیر مالی شرکت-های تولیدکننده این نفت تداوم یافت. آنها با ارتقای بهرهوری هزینهها را پایین آوردند و سرمایه زیادی را از وال استریت جذب کردند. البته دولت آمریکا نیز از آنها حمایت کرد تا این کشور به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شود. روی هم رفته دهه گذشته یک دهه نفتی بود با ظهور و گسترش نفت شیل و تبدیل شدن آمریکا به بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده نفت. اما آینده متعلق به نفت نیست هرچند که نفت بیشترین اهمیت و تقاضا را در میان سوختهای دیگر طی سالهای آتی داشته باشد. آنچه برای ما اهمیت دارد ساختن یک اقتصاد جدید با تابآوری بالاست.
آری، اوپک راه درازی را پشت سر گذاشته و به موفقیتهایی دست یافته لکن این موفقیتها برای برنامهریزی جهت دستیابی به آیندهای بهتر کافی نبوده است. آشکارترین دلیل این مدعی آنست که اوپک اجازه داد تا قیمت برای چند سال بالای ۱۰۰ دلار باشد و این مسأله باعث شد استفاده از فناوریهایی همچون شکست هیدرولیک اقتصادی شده و تولید نفت از صدها چاه نفت شیل در تگزاس و اکلاهما امکان پذیر گردد