طی چند سال گذشته مباحثی در اقتصاد ایران مطرح شده که محور اصلی آنها حمایت از تولید داخلی و کمک به رشد و توسعه اقتصاد ملی است.
آنچه مسلم است تحقق این دو آرمان بزرگ اقتصادی جز مسیر ایجاد، حمایت و توسعه اقتصاد پایدار راهی ندارد و در میان بسترهای مختلفی که برای آن مد نظر است، مناطق روستایی گزینه‌‌ای با اولویت بالاتر است.
روستاها خصوصا در جغرافیای اقتصادی ایران علاوه بر زیرساخت‌های عمومی، از امتیاز بکر و دست نخورده بودن بهره می‌برند که علاوه بر دسترسی به منابع ناب، به شاخص‌های اقتصادی فرصت می‌دهند تا با شیب تندتری مسیر رشد را طی کنند.
متاسفانه اکنون وقتی بحث از توسعه روستایی به میان می اید بلافاصله اذهان محدود به یه کلمه کشاورزی، باغداری، دامداری می شوند حال آن که صنایع دستی محلی، به عنوان شاخه‌‌های سنتی و بومی اقتصاد مناطق روستایی، داروهای گیاهی منطقه و در کنار آن ایجاد بنگاههای کوچک و متوسط صنایع تولیدی و تبدیلی، می‌‌تواند مناطق روستایی ایران را با حفظ ساختار سنتی، طبیعی و بومی آنها به قطبی تاثیرگذار در اقتصاد کشور تبدیل کند.
پررنگ شدن چالش‌ها و مشکلات زندگی شهری خصوصا در ابر شهرها و آسیب‌های جدی که این بخش از کشور در اثر توسعه نادرست و غیرکارشناسی بافت شهری و صنعتی متحمل شده، شهرهای کوچک و مناطق روستایی را به عنوان گزینه جایگزین مورد توجه قرار داده‌است.
اما آنچه اهمیت دارد، چگونگی توسعه اقتصادی این مناطق است، چراکه نباید فراموش کرد همه آنچه از بافت سنتی، منابع طبیعی و سرمایه‌های ملی کشور از بین رفته و یا در معرض تهدید جدی قراردارد، حاصل رشد و توسعه نامتوازن و فاقد برنامه مدون و هدف‌دار است.
مطالعه ظرفیت‌های اقتصادی بالقوه مناطق روستایی و تهیه برنامه مدون و هدفمند برای تبدیل آنها به امکانات بالفعل، با در نظر گرفتن و حفظ ساختار سنتی، بافت فرهنگی و منابع بومی، پیش‌نیاز توسعه این مناطق است.
در این خصوص مواردی که باید به طوی جدی مورد توجه قرارگیرند، عبارتند از؛ توجه به ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانواری آنها که نه فقط از گزند تبعات و عواقب توسعه اقتصادی در امان بماند بلکه می تواند مبنای توسعه نیز قرار بگیرد.
در اولویت قرار گرفتن استفاده از نیروی انسانی بومی به نحوی که مانع مهاجرت بی‌رویه و خارج از کنترل افراد غیربومی به این مناطق شده و از سویی از آسیب دیدن و مهاجرت بومیان و ساکنان منطقه به مناطق دیگر جلوگیری کند از دیگر نکات کلیدی در طراحی توسعه منطقه ای است زیرا بدیهی است که هیچ گروهی دلسوز تر از ساکنان بومی در صیانت از زیست بوم منطقه ومشتاق پیشرفت آنجا نیست.
همچنین توسعه صنایع و بنگاههای اقتصادی براساس الگو از پیش تعیین شده و جلوگیری از ایجاد واحدهایی که به ساختار مناطق آسیب می‌زنند بسیار حائز اهمیت است. این که مسیر توسعه اسیر موج های بی پشتوانه و نسخه های تکراری شود کاری بس نادرست و هدر دهنده منابع است.مثلا سالهای گذشته در یک دوره تلاش برای ایجاد فرودگاه و یا سایت خودرو سازی در نقاط مختلف مُد شد که هنوز اثار هدر روی منابع در این حوزه ها در برخی نقاط کشور قابل مشاهده است.کشت های بی ضابطه مثال دیگری است که با موج های گرانی محصولات کشاورزی معمولا کشاورزان را متضرر کرده است .
لذا تهیه نقشه اقتصادی منطقه با اولویت زنجیره‌های تامین و تولید با توجه به منابع و ذخایر ژنتیکی منطقه به عنوان نسخه ای مطمئن می تواند کارآمد تر باشدبه شرطی که در ان صرفه اقتصادی و دسترسی به بازار‌های هدف به منظور تولید و تجارت رقابتی و مراقبت جدی از ایجاد واحدهایی ناهمگن و آسیب زننده لحاظ شود.
همچنین ذکر این نکته ضروری است که نقشه توسعه اقتصادی مناطق روستایی باید در حوزه‌‌های دیگر چون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیزپاسخگوی تقاضای ساکنان بومی و جوانان امروز نیز باشد زیرا با وجود فضای مجازی دیگر شهروندان مناطق روستایی به یک شهروند آشنا با جهان بدل شده اند و اکنون با مظاهر توسعه در جای جای دنیا آشنا هستند.
با ویژگی های برشمرده شده برنامه ریزان و مدعیان تحول و توسعه در مناطق کشور نه تنها نیاز به کاری خلاقانه دارند بلکه باید سختگیرانه مراقب اجرای آنها باشند، چراکه توسعه نامناسب بخش‌های دیگرمی‌‌تواند، توسعه اقتصادی منطقه راتحت‌الشعاع قرار‌دهد.
در این خصوص نیز می‌توان به نمونه‌‌هایی چون ایجاد واحدهای دانشگاهی در رشته های نامرتبط با نیاز مناطق دور افتاده کشوراشاره کرد که در مقطعی موجب پرشدن ظرفیت جمعیت انسانی منطقه شده اما ایجاد و توسعه نامتناسب اینگونه مراکز پس از مدتی از انتفاع افتاده و غیرقابل استفاده شده یا ظرفیت کاربری آن کاهش یافته وموجب تحمیل هزینه سربار به منطقه و مشکلات حاصل از آن شده است.
آنچه مسلم است، بدون قضاوت در خصوص دلایلی که موجب شده تاکنون مناطق روستایی ایران در ردیف مناطق توسعه نیافته یا کمتر توسعه یافته قرارگیرند امروز به عنوان فرصتی بزرگ بتوانند بستری مناسب برای ایجاد و توسعه اقتصاد پایدار در خدمت تحقق اهداف عالیه حمایت از تولید داخلی و توسعه اقتصادی ملی قرارگیرند.
محمد رضا رضوانی - رییس کارگروه اقتصاد اندیشکده سیاستگذاری های عمومی
