به بهانه هفته منابع طبیعی
اسماعیل شایسته- سرممیز ارشد شرکت بین المللی WQAانگلستان
به مناسبت هفته منابع طبیعی و بویژه روز ملی درختکاری، مقاله جاری برای خوانندگان و علاقه مندان به محیط زیست تهیه گردیده است. در این مقاله سعی شده به ابعاد تاثیرپذیری درختان بر محیط زیست و آشنایی با برخی قوانین جاری کشور و استانداردهای بین المللی در این خصوص پرداخته شود.
روز درختکاری یکی از روزهای سال است که در آن مردم به کاشتن نهال و گرامی داشت درخت ها تشویق می‌شوند. این روز در کشورهای مختلف جهان نیز گرامی داشته می‌شود که البته تاریخ تقویمی آن بدلیل تفاوت زمانی در فصل درختکاری، متفاوت می باشد. معمولاً این روز در ایام پایانی زمستان یا روزهای نخستین بهار می باشد. در ایران، از روز ۱۵ تا ۲۲ اسفند ماه به عنوان «هفته منابع طبیعی» نامگذاری شده است که نخستین روز این هفته یعنی ۱۵ اسفند «روز درختکاری» تعیین شده است. هدف از تعیین این روز، تشویق عموم مردم به درختکاری، کاشتن درخت و افزایش میزان درختان، آشنایی عموم مردم و کودکان با اهمیت وجود درختان و نحوه نگهداری آنها می باشد.
درختان، نعمت های خدادادی با ارزشی هستند که آفریدگار بی همتا در دسترس بشر قرارداده است تا همواره از فواید بسیار آن استفاده کنند. این منبع غنی طبیعی در اکوسیستم منطقه و ایجاد هوای پاک نقش کلیدی و موثری را ایفا می نماید بطوریکه در بسیاری از قوانین کشوری، کلیه علوم محیط زیستی و حتی کتب دینی به آن پرداخته شده است و موانعی جهت تخریب آنها در نظر گرفته شده است. در مجموع اصل ۵۰ قانون اساسی کشور در خصوص حفاظت از محیط زیست برای نسل های آتی و تعیین قوانینی در این حوزه می باشد. در قانون "نحوه جلوگیری از آلودگی هوا"، فصل سوم، ماده ۱۹ این قانون، لزوم در نظر گرفتن فضایی معادل ۱۰% از فضای شرکت ها و کارخانجات به فضای سبز، مشجر و کشت درختان اختصاص یافته است. این موضوع و دیگر موضوعات مرتبط با محیط زیست که ناشی از عملکرد صحیح یا نادرست مجموعه های صنعتی می باشد توسط وزارت صنایع یا جهاد کشاورزی یا دیگر وزارتخانه های صادر کننده جواز تاسیس و در تعامل با سازمان محیط زیست باید تحت کنترل قرار گیرد.
متاسفانه درکلان شهرها، با گسترش ماشینی شدن و برخی عوامل اثرگذار دیگر که در نتیجه مارکت ایجاد شده است، روزانه شاهد وضعیت ناسالم محیط زیست بویژه در حوزه هوای سالم بوده و هستیم.
این موضوع می تواند از طریق مدیریت کشوری با همکاری ارکان ذیربط نظیر صنعت و تولید کننده، تجار، مهندسان و ... مدیریت شوند. از طریق استانداردهای مدیریت محیط زیستی ISO 14001، مدیریت انرژی ISO 50001 و ارزیابی عملکرد زیست محیطی ISO 14031 نیز می توان در هر سازمان عملکرد محیط زیستی را بهبود بخشید تا جایی که با شناسایی جنبه های بارز محیط زیست، کاهش و کنترل عوامل برداشت کننده از محیط زیست و مصرف کننده انرژی، بتوان به بهبود عملکرد زیست محیطی پرداخت تا تاثیر منفی کمتری بر محیط زیست پیرامون خود داشته باشیم. با توجه به موضوعیت روز درختکاری، در ادامه توجه خوانندگان گرامی را تنها به برخی از مزایای درختان در بهبود وضعیت محیط زیست معطوف می نمایم.
درختان، جزئی از منابع طبیعی و ملی هستند که به محیط زیست و همه جاندارانی که در آن حیات دارند تعلق دارد. تک تک افراد از این سرمایه طبیعت بهره دارند و از آن سود می برند. آنها هر لحظه از هوای لطیف و پاکیزه ای که درختان به وجود می آورند، استفاده می کنند و این تنها یکی از سودمندی های بسیار درختان است. بنابراین، می توان گفت تخریب و نابودی این منابع طبیعی، ظلم در حق همگان است و حفظ درخت و دیگر منابع طبیعی، یک وظیفه عمومی است.
درختان، از موهبت های پرسود الهی هستند که خداوند، در اختیار انسان قرار داده است. از گیاهان فرآورده های دارویی، خوراکی، صنعتی، بهداشتی و آرایشی فراوانی به دست می آید. از دیرباز، آدمی از گیاهان برای درمان بیماری ها استفاده کرده است. برای مثال، از پوست درخت بید (سالیسین) برای ساخت آسپرین که ماده ای تب بر است و از پوست درخت سین کونا (کینن) برای درمان مالاریا. البته، گیاهان دارویی فراوان اند و هر یک، در درمان بیماری معینی تأثیر دارد.
گیاهان، مهم ترین و مؤثرترین تولید کنندگان غذا نیز هستند و لوازم معاش و روزی انسان و دیگر موجودات را تأمین می کنند. همچنین، منابع حیوانی (غیر نباتی) که ما از گوشت آن ها استفاده می کنیم نیز از همین گیاهان تغذیه می کنند. بقایای شاخ و برگ درختان، مواد ارزشمندی به خاک می دهد و خاک را غنی می سازد. از سوی دیگر، درختان مانع فرسایش خاک شده و از برخی بلایای طبیعی جلوگیری می کنند و وجود درختان و پوشش های گیاهی در اطراف شهرها و مزارع، آنها را از هجوم سیل و توفان حفظ می کند.
تخریب جنگل، سبب نابودی گونه های مختلف گیاهی و جانوری می شود و زندگی انسان را نیز به طور جدّی تهدید می کند. متأسفانه افزایش جمعیت، مهاجرت به شهرها، توسعه شهرها، افزایش تقاضای فرآورده های چوبی و ...، سبب شده است که دخالت آدمی در حیات جنگل ها فزونی یابد و از منابع طبیعی، بیش از حد بهره برداری شود. بدین ترتیب، هر روزه جنگل های طبیعی یا مکان های مشجر ایجاد شده بدست بشر از دست می رود و زندگی انسان و دیگر جانداران به مخاطره می افتد. البته، متاسفانه آسیب هایی که به محیط زیست می رسد، بیشتر به دست کسانی است که از ارزش و اهمیت درختان آگاهی کافی ندارند و یا توجه خود را به منافع شخصی و سود ناشی از برداشت غیر مجاز از منابع طبیعی نظیر درختان تامین می نمایند. بنابراین، برای حفظ منابع طبیعی، لازم است همه افراد را از سودمندی های بسیار درختان و دیگر منابع طبیعی آگاه کرده، زیان های جبران ناپذیر نابودی این منابع ارزشمند و حیاتی را به آنها گوشزد نمود و ضمن وضع قوانین جدی و سختگیرانه، به نظارت بر این موضوع نیز پرداخته شود. این موضوع در خصوص درختان میوه از اهمیت بیشتری برخوردار است.
همانطور که همگان می دانند، درختان، مهم ترین سیستم طبیعی تصیفه کننده و مطبوع کننده هوا هستند. آنها از آلودگی هوا می کاهند و آن را خنک، سالم و پاکیزه نگاه می دارند. تبادل مواد بین هوا و درخت، به وسیله برگ ها صورت می گیرد. برگ ها، دی اکسید کربن را می گیرند و به اکسیژن، که ماده ای حیاتی برای تنفس انسان و حیوانات می باشد، تبدیل می کنند.
درختان، به ویژه درختان پرشاخ و برگ، در پژواک صدا تاثیر ویژه ای دارند. وقتی در جلوی ساختمان ها درخت وجود داشته باشد، شاخ و برگ آن ها، سر و صدای بیرون را انعکاس داده، و باعث کاهش شدت نفوذ آن به داخل منازل می شوند. بدین ترتیب، با کاشتن درخت در اطراف منازل، بیمارستان ها و مناطق مسکونی، می توان از ورود سر و صدا به محیط ساختمان جلوگیری کرد و با کاهش و یا خنثی کردن سر و صدا، در محیطی آرام زندگی نمود. ایجاد سایه ناشی از شاخ و برگ درختان نیز، تاثیر مثبتی در ایجاد شرایط مطلوب برای زندگی، هوای مطبوع و همچنین ایجاد محیط های طبیعی برای زندگی جانوران دارد.
سرسبزی و طراوت طبیعت، غبار ملال و افسردگی را از تن انسان می زداید و طرب، شادابی و نشاط را در وجود او پدیدار می کند. درختان، چشم اندازهای طبیعت هستند و ذات انسان نیازمند این طبیعت زیباست. هرگاه، خسته و افسرده باشد، با دیدن باغ های پر از شکوفه و گل و شنیدن نغمه پرندگانی که بر شاخ و برگ این درختان زیبا نشسته اند، به وجد آمده، شادمان و مسرور می گردد و نیرو و نشاط خود را باز می یابد.
بوستان ها، به سبب انبوه درختان سرسبز و با طراوت، محل تفریح و تفرج مردم در شهرها هستند. اهالی شهر، گاه خسته از این همه دود و غبار شهر و یک نواختی زندگی در آن، به لطف و سرسبزی درختان، به بوستان ها پناه می برند تا در هوای پاکیزه و لطیف آن، نفسی تازه کنند و در سبزینگی و طراوت آنها، شادی و نشاط خود را بازیابند. در سال های اخیر در شهر تهران شاهد ایجاد بوستان های وسیع نیز بوده ایم. بسیاری از مردم نیز در ایام تعطیل و پایان هفته، به این بوستان ها سرازیر می شوند و از زیبایی های آنها استفاهد می برند. بویژه اینکه در ایام نوروز این تفریح و بازدید از طبیعت بیش از پیش ادامه می یابد. متأسفانه برخی پس از استفاده از سخاوت این درختان زیبا، با سنگدلی، زخم هایی فراوان بر جان و دل آن ها می زنند. روی تنه سبز و زنده آن ها کنده کاری می کنند، یادگاری می نویسند و گاه صرف عادت یا بازی و تفریح، پوست از تنه آن ها می کنند، شاخه هایشان را می شکنند و دست آخر هم، پس مانده های غذا و زباله های خود را به پای آنان می ریزند و رهایشان می کنند. به راستی آیا درختان سزاوار این همه بی رحمی هستند ؟
این روزها با گسترش ساخت و ساز مسکن در برخی از نواحی شهری و حومه شهر، شاهد هستیم در برخی مناطق مشجر به ساخت و سازهای غیر صحیح پر داخته می شود و برخی از درختان نیز در قبال پرداخت وجهی، از زمین خارج می شوند. البته این بخش کوچکی از صدماتی است که بشر به محیط زیست اعمال می نماید. امید است که با گسترش دانش محیط زیستی و اعمال قوانین جدی تر در این حوزه بتوانیم نقش موثرتری در حفظ محیط زیست داشته باشیم.
