میلاد صادقی، پژوهشگر حقوق هوافضا-ما در سال جدید میلادی شاهد تحولات و پیشرفتهای قابل توجهی در حقوق هوایی خواهیم بود. در تحقق این تحولات و پیشرفتها بیشک سازمان بینالمللی هواپیمایی کشوری (=ایکائو) نقش اول را بازی کرده است ولی انصافاً از نقش و تاثیر عدهای از دولتهای تحولخواه هم نمیتوان به سادگی گذر کرد، زیرا اگر تحولخواهی برخی دولتها نبود، چنین تغییراتی به سرانجام نمیرسید.
در سال ۲۰۲۰ دست کم با دو وضعیت جدید روبرو هستیم، یکی در بخش حقوق جزایی و امنیتی صنعت هوانوردی و دیگری در بخش حقوق خصوصی صنعت:
- با آغاز سال ۲۰۲۰، عملاً پروتکل اصلاحی (۲۰۱۴) مربوط به کنوانسیون راجع به جرائم و برخی از اعمال ارتکابی دیگر در هواپیما، موسوم به کنوانسیون توکیو ۱۹۶۳، جریان حقوقی خواهد یافت. این تحول با تسلیم بیست و دومین سند تصویب پروتکل اصلاحی از سوی دولت نیجریه به وقوع پیوسته است. گفت و گو درباره منافع و ثمرات پروتکل اصلاحی (۲۰۱۴) را به آینده موکول میکنیم. فقط در این مقطع به ذکر یک نکته بسنده میشود. فعلاً تعداد اعضای پروتکل بسیار اندک است (=حدود دوازده درصد از دولتهای عضو ایکائو) و دولتهای قدرتمند و توسعهیافته نیز هنوز به آن نپیوستهاند [۱]. با وجود این الحاق دولت ایران به پروتکل اصلاحی ۲۰۱۴ مفید و مناسب به نظر میرسد.
- پیشرفت دیگر مربوط است به افزایش حدود مسئولیت شرکتهای هواپیمایی. افزایش حدود مسئولیت شرکتهای هواپیمایی پیرو ماده ۲۴ کنوانسیون مونترال ۱۹۹۹ (=Escalator clause) صورت گرفته و البته به لحاظ زمانی از ۲۸ دسامبر ۲۰۱۹ لازم الاجرا شده. ما آن را در حکم تحولات سال ۲۰۲۰ میگیریم. ماده تعدیل در کنوانسیون مونترال وضعیت ویژهای دارد و ادعا شده است که مشابه آن در کنوانسیونهای دریایی، جادهای یا ریلی قابل دریافت نیست [۲].
باید گفت که برای دولتهای عضو این فرصت وجود داشت که با ثبت مخالفت خود در مهلت مقرر از لازم الاجرا شدن مقادیر جدید جلوگیری نمایند. چنین مخالفتی میبایست از سوی اکثریت دولتهای عضو وارد میشد که خوشبختانه حاصل نگردید. این موضوع، یعنی عدم ورود اعتراض اکثریت را «اداره امور حقوقی و روابط خارجی ایکائو» در پاسخ به نامه ما تذکر داده است.
به هر ترتیب حقوقِ زیان در کشورهای خارجی به سرعت در حال تغییر و تحول است. در ایجاد تغییرات و تحولات، فقط دستگاه عدالت نیست که با گشاده دستی رفتار میکند، بلکه سیاست دولتها نیز با سخاوت زیاد پیش میرود. نباید اجازه داد که فاصله ایران با استانداردهای هواپیمایی روز به روز بیشتر شود.
[۱] سنگاپور، مالزی، پرتغال و ترکیه را باید اصلیترین اعضای فعلی پروتکل دانست.
[۲] تحقیق درباره درستی گزاره اخیر با خوانندگان فاضل.